گنجینه گوهر روان‌ (کتاب)

کتاب «گنجینه گوهر روان»، مجموعه‌ای است نفیس و گران قدر از استاد حسن زاده ، به زبان فارسی و حاوی ادله تجرد نفس است.

فهرست مندرجات

۱ - ساختار
۲ - گزارش محتوا
۲.۱ - اجمالی از مطالب کتاب
۳ - وضعیت کتاب
۴ - پانویس
۵ - منبع

۱ - ساختار

کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، چهار فصل، یک خاتمه و یک تذییل است.

حضرت استاد دام ظله الشریف، ادله تجرد نفس را که در آثار قدما به صورت پراکنده ذکر شده بود، در این کتاب گرد آورده و آنها را همراه با اضافاتی از توضیحات و تنبیهات و غیره با نظم و ترتیبی خاص به رشته تحریر درآورده است، چنان که خود می‌گوید: «و بعد همی گوید بنده امیدوار به خدای متعال، حسن حسن زاده آملی که این دفتر معانی، به نام «گنجینه گوهر روان»، آکنده از برهان تجرد گوهر روان است که به سالیانی دراز، در اثنای تدریس معارف از نوشته‌های پیشینیان، یافته‌ایم و در آن به رشته نظم و نضد خاص گرد آورده‌ایم و بسی غرر درر و عوالی لآلی بر آن افزوده‌ایم و... اینک بدین امید که دانش پژوه فرزانه را چراغی فرا راه نیک بختی و رستگاری باشد و نگارنده را اثری بایسته و شایسته و پایدار به یادگار، خویشتن را نیک بساخت و چهره به خوبی پرداخت و مانند ماه دو هفته برافروخت و دیده به مدرسه‌ها دوخت و دل به صاحب نظران باخت و مست از خانه به بیرون تاخت که ناگهان خروش سروش به گوش هوش رسید که:
نوری که به سرعتش روان است گنجینه گوهر روان است
گنجینه زاد زندگانی گنجینه عمر جاودانی
گنجینه دفتر معانی گنجینه گنج آسمانی
گنجینه شب چراغ عالم نور دل و دیدگان آدم
گنجی که چو مهر و مه درخشد تا نور به نوریان ببخشد
نوری که مجرد و مصفی است نور صمدی حق تعالی است
نوری که ز صنع حسن مطلق کس نیست چنو ز حسن مشتق
نوری که فروغ او فروزد تا ریشه جهل را بسوزد
نوری به شروق برتر از برق نوری که گرفته غرب تا شرق
از لطف حقیقة الحقایق گنجینه پر است از دقایق
این یک اثر است نیک فرجام کز دست حسن گرفت انجام
باشد که عطا کند خدایش در اجر و جزای او لقایش
هر چند زدست خویش خسته است طرفی ز حیات دل نبسته است
لیکن چو خدا کند خدایی شاهنشه دل شود گدایی
یک جلوه اگر کند نثارش صد مهر و مه‌اند شرمسارش

۲.۱ - اجمالی از مطالب کتاب

ذکر صد جمله زیبا در باره معرفت نفس (آن که خود را نشناخت، چگونه دیگری را می‌شناسد؟ آن که خود را فراموش کرده است، از یاد چه چیز خرسند است؟ آن که خود را زرع و زارع و مزرعه خویش نداند، از سعادت جاودانی باز بماند....) ؛ تذکر به اصول و عیون و امهاتی و تمسک به آیات و روایاتی در معرفت نفس ناطقه انسانی (مغایرت نفس با مزاج ، مغایرت نفس با بدن، تجرد نفس ناطقه به تجرد برزخی در مقام خیال ، تجرد نفس ناطقه در مقام تجرد عقلانی و...) ؛ معرفی کتب و رسائلی در معرفت نفس و نقل ادله‌ای در مغایرت نفس و بدن؛ چند دلیل در فوق تجرد عقلی و مقام لا یقفی نفس؛ نقل آیات و روایاتی در بقا و تجرد و مقام لا یقفی نفس ناطقه انسانی؛ نقل ادله مادی و اتراب آنان در عدم تجرد نفس ناطقه.