• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

گستره تقیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


گستره تقیه:
برخی از مفسران اهل سنت از آیه ۲۸ آل عمران /۳ چنین استفاده کرده‌اند که تقیه تنها در مقابل کافران مشروعیت دارد.
[۱] التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، ج۸، ص۱۹۴، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.



شماری از مفسران نیز جواز آن را به ضعیف بودن مسلمانان مشروط دانسته و در زمان قدرت مسلمانان، آن را روا نمی‌دانند.
[۲] التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، ج۸، ص۱۹۴، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
[۳] تفسیر قرطبی، ج۴، ص۵۷.


به نظر برخی از علمای امامیه، تقیه شیعیان تنها در زمان سلاطین ظالم جایز است و در زمان حاضر که شیعه شوکت و قدرت دارد، تقیه مشروعیتی ندارد.
[۴] سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۵۴، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.


ولی آنچه از ادله تقیه استفاده می‌شود این است که مشروعیت آن تابع مصالح آن، یعنی حفظ جان، مال و آبروی تقیه کننده یا دیگران است، پس در هر موردی که ملاک تقیه موجود باشد تقیه به حسب مورد، جایز یا واجب خواهد بود، حتی اگر در مقابل مسلمان دیگر باشد،
[۵] السبحانی، منشور عقاید الامامیه، ص۲۲۶، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام).
[۶] سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۷۵، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
بر همین اساس، شافعی تقیه را در مقابل مسلمان مشروع شمرده
[۷] السید محمد بن عقیل (م ۱۳۵۰ ق)، النصائح الکافیه، ص۲۲۷، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۲ ق.
[۸] علی محمد فتح الدین، فلک النجاه، ص۲۴۹، به کوشش اصغر علی، دارالسلام، ۱۴۱۸ ق.
[۹] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۲۹، ص۴۰۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
و حسن بصری، طبق نقل، تقیه را تا روز قیامت تجویز کرده است.
[۱۰] تفسیر قرطبی، ج۴، ص۵۷.
[۱۱] ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۱، ص۳۶۵، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
[۱۲] الدرالمنثور، ج۲، ص۱۶.


گستره زمانی وجوب تقیه، بر اساس برخی احادیث اهل بیت(عليهم السلام)، تا زمان ظهور حضرت حجت (عج) است.
[۱۳] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۱، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۴] الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، ص۹۰، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
[۱۵] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۱۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.


برخی مفسران با استناد به آیه ۳۹ احزاب /۳۳ که یکی از ویژگی های پیامبران الهی را نترسیدن از دیگران در تبلیغ رسالت الهی بیان کرده: «اَلَّذینَ یُبَلِّغونَ رِســلـتِ اللّهِ و یَخشَونَهُ و لا یَخشَونَ اَحَدًا اِلاّ اللّهَ» و نیز فرمان خداوند به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مبنی بر ابلاغ بدون هراس، آنچه را که خداوند بر او نازل کرده است، به مردم در آیه ۶۷ مائده /۵: «یـاَیُّهَا الرَّسولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ و اِن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَهُ واللّهُ یَعصِمُکَ مِنَ النّاسِ» گفته اند: تقیه پیامبران در ابلاغ رسالت جایز نیست و حکم جواز تقیه این مورد را در بر نمی‌گیرد
[۱۶] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۱۶۵، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
، زیرا پیامد این گونه تقیه، نگاه تردید و شک آمیز دیگران به تعالیم الهی آنان است.
[۱۷] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۷، ص۲۵۹-۲۶۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۱۸] السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۴۵، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
برداشت برخی مفسران از آیات ۱۴۰ نساء / ۴ و ۶۸ انعام /۶ در تحذیر پیامبر از همنشینی با کافرانی که آیات الهی را استهزا می‌کنند نیز این است که تقیه بر پیامبران و امامان معصوم (عليهم السلام) مطلقاً جایز نیست.
[۱۹] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۲۰] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۴، ص۸۱، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
ولی نظریه صحیح در این باره این است که تقیه تنها در ابلاغ رسالت و بیان احکام دینی که آگاهی از آن‌ها راه دیگری ندارد، بر پیامبران و امامان (عليهم السلام) جایز نیست؛
[۲۱] مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۰۲، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
[۲۲] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۲۳] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۴، ص۸۱ – ۸۲، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
ولی در موارد دیگر جایز است. گواه مطلب، آیات و احادیثی‌اند که شمار فراوانی از تقیه پیامبران و امامان معصوم (عليهم السلام) را بازگو می‌کنند؛ مانند تقیه حضرت ابراهیم
[۲۴] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۶، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۲۵] ابن خالد البرقی (م ۲۷۴ ق)، المحاسن، ج۱، ص۲۵۸، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش.
[۲۶] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۵، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
و حضرت یوسف
[۲۷] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۴، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[۲۸] الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، ج۱، ص۵۱، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.

[۲۹] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۹، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در سه سال ابتدای بعثت به سبب ترس از مشرکان مکه
[۳۰] ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰ ق)، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۶۰، به کوشش عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق.
[۳۱] مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۸۹، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
نیز مانند صبر حضرت علی (علیه السلام) پس از وفات پیامبراکرم و پرهیز از قیام کردن برای مطالبه حق خود، همچنین تقیه دیگر امامان شیعه (علیهم السلام) در زمان خلفای ستمکار.
[۳۲] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه۳، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ ق.
[۳۳] الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
[۳۴] النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۷۵، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.


(۱) سید عبدالحسین شرف الدین (م ۱۳۷۷ ق)، اجوبة مسائل، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۷۳ ق.
(۲) الجصاص (م ۳۷۰ ق)، احکام القرآن، به کوشش عبدالسلام محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
(۳) ابن حجر العسقلانی (م ۸۵۲ ق)، الاصابه، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
(۴) آل کاشف الغطاء (م ۱۳۷۳ ق)، اصل الشیعه و اصولها، به کوشش علاء آل جعفر، قم، مؤسسه امام علی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
(۵) السبحانی، اضواء علی عقائد الشیعه، مؤسسة الامام الصادق (علیه‌السلام)، ۱۴۲۱ ق.
(۶) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، الامالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ ق.
(۷) عبدالحلیم الجندی، الامام جعفر الصادق (علیه‌السلام)، قاهرة، ۱۳۹۷ ق.
(۸) ابن قتیبة (م ۲۷۶ ق)، الامامة و السیاسه، به کوشش علی شیری، بیروت، شریف رضی، ۱۴۱۳ ق.
(۹) المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
(۱۰) ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، البدایة والنهایه، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ ق.
(۱۱) الزبیدی (م ۱۲۰۵ ق)، تاج العروس، بیروت، مکتبة الحیات.
(۱۲) الطبری (م ۳۱۰ ق)، تاریخ الامم والملوک، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ ق.
(۱۳) ابن عساکر (م ۵۷۱ ق)، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
(۱۴) احمد بن یعقوب (م ۲۹۲ ق)، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، ۱۴۱۵ ق.
(۱۵) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۶) علی الکورانی، تدوین القرآن، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ ق.
(۱۷) شمس الدین الذهبی (م ۷۴۸ ق)، تذکرة الحفّاظ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۸) المفید (م ۴۱۳ ق)، تصحیح اعتقادات الامامیه، به کوشش درگاهی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ ق.
(۱۹) الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
(۲۰) العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
(۲۱) ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
(۲۲) سید مصطفی خمینی (م ۱۳۵۶ ش)، تفسیر القرآن الکریم، نشر آثار الامام (قدس سره)، ۱۴۱۸ ق.
(۲۳) القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
(۲۴) الفخر الرازی (م ۶۰۶ ق)، التفسیر الکبیر، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ ق.
(۲۵) رشید رضا (م ۱۳۵۴ ق)، تفسیر المنار، قاهرة، دارالمنار، ۱۳۷۳ ق.
(۲۶) التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
(۲۷) مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
(۲۸) العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
(۲۹) مرتضی الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، التقیه، به کوشش فارس الحسون، قم، مؤسسة قائم آل محمد (عج)، ۱۴۱۲ ق.
(۳۰) مصطفی قیصر العاملی، التقیة عند اهل البیت (علیهم‌السلام)، المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
(۳۱) محمد علی صالح، التقیة فی فقه اهل البیت (علیهم‌السلام)، بهمن، ۱۴۱۸ ق.
(۳۲) التقیه فی الفکر الاسلامی، مرکز الرسالة، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
(۳۳) میرزا علی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریرات البحث الخوئی (م ۱۴۱۳ ق)، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ ق.
(۳۴) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، تهذیب الاحکام، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.
(۳۵) اسماعیل معزی ملایری، جامع احادیث الشیعه، قم، مطبعة العلمیة، ۱۳۹۹ ق.
(۳۶) الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
(۳۷) القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
(۳۸) یوسف البحرانی (م ۱۱۸۶ق)، الحدائق الناضره، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ ش.
(۳۹) غلام رضا کاردان، الرد علی شبهات الوهابیه.
(۴۰) امام خمینی (قدس سره)، الرسائل، به کوشش تهرانی، اسماعیلیان، ۱۳۸۵ ق.
(۴۱) الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، رسائل فقهیه، به کوشش لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مؤسسة الکلام، ۱۴۱۴ ق.
(۴۲) الآلوسی (م ۱۲۷۰ ق)، روح المعانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۴۳) ابوالفتوح رازی (م ۵۵۴ ق)، روض الجنان، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ ش.
(۴۴) ابن الجوزی (م ۵۹۷ ق)، زادالمسیر، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
(۴۵) الترمذی (م ۲۷۹ ق)، سنن الترمذی، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق.
(۴۶) البیهقی (م ۴۵۸ ق)، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ ق.
(۴۷) ابن ابی الحدید (م ۶۵۶ ق)، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ ق.
(۴۸) مغنیه، (م ۱۴۰۰ ق)، الشیعة فی المیزان، قاهرة، دارالشروق، ۱۳۹۹ ق.
(۴۹) الجوهری (م ۳۹۳ ق)، الصحاح، به کوشش عبدالغفور العطاری، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ ق.
(۵۰) البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
(۵۱) مسلم (م ۲۶۱ ق)، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر.
(۵۲) سید نور الله التستری (م ۱۰۱۹ ق)، الصوارم المهرقه، به کوشش سیدجلال الدین محدث، تهران، نهضت، ۱۳۶۷ ش.
(۵۳) ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر؛ عقائد الامامیه، المظفر (م ۱۳۸۱ ق)، قم، انصاریان
(۵۴) السبحانی، العقیدة الاسلامیه، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۱۹ ق.
(۵۵) الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
(۵۶) ابن ابی جمهور (م ۸۸۰ ق)، عوالی اللئالی، به کوشش عراقی، قم، سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.
(۵۷) ابراهیم الثقفی الکوفی (م ۲۸۳ ق)، الغارات، به کوشش سید جلال الدین المحدث، بهمن، ۱۳۵۵ ش.
(۵۸) سید محمد صادق روحانی، فقه ا لصادق (علیه‌السلام)، قم، دارالکتاب، ۱۴۱۳ ق.
(۵۹) علی محمد فتح الدین، فلک النجاه، به کوشش اصغر علی، دارالسلام، ۱۴۱۸ ق.
(۶۰) سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
(۶۱) مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
(۶۲) العاملی الشهید الاول (م ۷۸۶ ق)، القواعد والفوائد، به کوشش سید عبدالهادی، قم، مکتبة المفید.
(۶۳) الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
(۶۴) ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰ ق)، الکامل فی التاریخ، به کوشش عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق.
(۶۵) امام خمینی (قدس سره) (م۱۳۶۸ش)، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۰ ق.
(۶۶) الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، الکتاب الطهاره، قم، لجنة تحقیق تراث الشیخ، المؤتمر العالمی لمیلاد الشیخ الانصاری، ۱۴۱۵ ق.
(۶۷) محمد امین زین الدین، کلمة التقوی (فتاوی)، قم، مهر، ۱۴۱۳ ق.
(۶۸) المتقی الهندی (م ۹۷۵ ق)، کنزالعمال، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق.
(۶۹) السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
(۷۰) الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
(۷۱) الهیثمی (م ۸۰۷ ق)، مجمع الزوائد، به کوشش العراقی و ابن حجر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ ق.
(۷۲) لطف الله صافی گلپایگانی، مجموعة الرسائل، قم، مؤسسة الامام المهدی (عج)، ۱۴۰۴ ق.
(۷۳) ابن خالد البرقی (م ۲۷۴ ق)، المحاسن، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش.
(۷۴) فیاضی، محاضرات فی اصول الفقه، تقریرات بحث الخوئی (م ۱۴۱۳ ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۹ ق.
(۷۵) السبحانی، محاضرات فی الالهیات، تلخیص علی ربانی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ ق.
(۷۶) مالک بن انس (م ۱۷۹ق)، المدونة الکبری، مصر، مطبعة السعاده.
(۷۷) سید مرتضی، مسائل الناصریات، کوشش مرکز البحوث والدراسات، تهران، رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ ق.
(۷۸) الشهید الثانی (م ۹۶۵ ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ ق.
(۷۹) النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
(۸۰) احمدبن حنبل (م ۲۴۱ ق)، مسند احمد، بیروت، دار صادر.
(۸۱) الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
(۸۲) توحیدی، مصباح الفقاهه، تقریرات بحث الخوئی (م ۱۴۱۳ ق)، قم، مکتبة داوری.
(۸۳) الفیومی (م ۷۷۰ ق)، المصباح المنیر، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۵ ق.
(۸۴) الصدوق (م ۳۸۱ ق)، معانی الاخبار، به کوشش غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ ش.
(۸۵) الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، المکاسب، به کوشش لجنة التحقیق، المؤتمر العالمی، ۱۴۲۰ ق.
(۸۶) امام خمینی (قدس سره)، المکاسب المحرمه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۰ ق.
(۸۷) الشهرستانی (م ۵۴۸ ق)، الملل والنحل، به کوشش سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفة.
(۸۸) العلامة الحلی (م ۷۲۶ ق)، منتهی المطلب، چاپ سنگی.
(۸۹) السبحانی، منشور عقاید الامامیه، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام).
(۹۰) الصدوق (م ۳۸۱ ق)، من لا یحضره الفقیه، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ ق.
(۹۱) احمدی میانجی، مواقف الشیعه، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ ق.
(۹۲) ابن تیمیه (م ۷۲۸ ق)، منهاج السنة النبویه، مصر، المطبعة الکبری الامیریة، ۱۳۲۱ ق.
(۹۳) ری شهری، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۶ ق.
(۹۴) الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
(۹۵) السید محمد بن عقیل (م ۱۳۵۰ ق)، النصائح الکافیه، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۲ ق.
(۹۶) المقداد السیوری (م ۸۲۶ ق)، نضد القواعد الفقهیه، به کوشش کوه کمری، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ ق.
(۹۷) نعمت الله صفری، نقش تقیه در استنباط، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۸۱ ش.
(۹۸) سید نعمت الله الجزائری (م ۱۱۱۲ ق)، نور البراهین، به کوشش رجائی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ ق.
(۹۹) صبحی صالح، نهج البلاغه، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ ق.
(۱۰۰) الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
(۱۰۱) احمد الوائلی، هویة التشیع، بیروت، دارالصفوة، ۱۴۱۴ ق.

۱. ↑ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، ج۸، ص۱۹۴، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
۲. ↑ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، ج۸، ص۱۹۴، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
۳. ↑ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۵۷.
۴. ↑ سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۵۴، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
۵. ↑ السبحانی، منشور عقاید الامامیه، ص۲۲۶، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام).
۶. ↑ سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۷۵، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
۷. ↑ السید محمد بن عقیل (م ۱۳۵۰ ق)، النصائح الکافیه، ص۲۲۷، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۲ ق.
۸. ↑ علی محمد فتح الدین، فلک النجاه، ص۲۴۹، به کوشش اصغر علی، دارالسلام، ۱۴۱۸ ق.
۹. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۲۹، ص۴۰۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۱۰. ↑ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۵۷.
۱۱. ↑ ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۱، ص۳۶۵، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
۱۲. ↑ الدرالمنثور، ج۲، ص۱۶.
۱۳. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۱، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۴. ↑ الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، ص۹۰، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
۱۵. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۱۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۱۶. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۱۶۵، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۱۷. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۷، ص۲۵۹-۲۶۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۱۸. ↑ السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۴۵، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
۱۹. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۲۰. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۴، ص۸۱، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۲۱. ↑ مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۰۲، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
۲۲. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۴، ص۱۶۵، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۲۳. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۴، ص۸۱ – ۸۲، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۲۴. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۶، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۲۵. ↑ ابن خالد البرقی (م ۲۷۴ ق)، المحاسن، ج۱، ص۲۵۸، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش.
۲۶. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۵، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۲۷. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۴، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
۲۸. ↑ الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، ج۱، ص۵۱، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
۲۹. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۹، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۳۰. ↑ ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰ ق)، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۶۰، به کوشش عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق.
۳۱. ↑ مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۸۹، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۳۲. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه۳، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ ق.
۳۳. ↑ الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
۳۴. ↑ النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۷۵، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «تقیه:کتمان یا ابراز عقیده یا انجام کاری بر خلاف میل قلبی به سبب خاص»، ج۸.    




جعبه ابزار