گزارش سفیر کشور پرتغال (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار شاه سلطان حسین صفوی»، کتابی است به
زبان فارسی حاوی گزارش‌های
سفیر پرتغال در
ایران؛ گرگوریوپریرا فیدالگو، در خلال سال‌های ۱۶۹۶ تا ۱۶۹۷ م.
مقدمه مترجم
فارسی؛ خانم پروین حکمت، دیباچه ژان اوبن؛ (مترجم کتاب از پرتغالی به زبان فرانسه)، مدیر تحقیقات در مدرسه تجربی تتبعات عالی در دانشگاه سوربن (پاریس)، مقدمه مولف و گزارش سفر وی ساختار کتاب حاضر را شکل می‌دهد.
خلیج فارس به علت راه دریایی ممتاز و مخصوصا قرار داشتن بر سر راه
شبه قاره هند، از دیرباز مورد توجه بسیاری از کشورها بوده است و کشورهای کرانه نشین این
خلیج نیز از اهمیت آن آگاه بوده‌اند.
در
قرن هفده میلادی خلیج فارس صحنه رقابت چند کشور اروپایی بود و شاید بتوان گفت، یکی از اولین قدم‌های استعماری از راه همین خلیج برداشته می‌شود؛ اما ادامه اهمیت خلیج فارس نه تنها به زمان ما نیز کشیده شده است، بلکه بر اهمیت آن امروزه بیش از پیش افزوده گردیده است. موضوع کتاب حاضر گزارش سفر گرگوریوپریرا فیدالگو سفیر پرتغال و حکومت گوآ در هند در نواحی خلیج فارس و به ویژه اقامت در
بندر کنگ (
ایران) است. این گزارش گر، پس از سفری دور و دراز با
اسب و
خیمه و سایر تجهیزات و با مترجم و مهمانداری ایرانی از راه لار و
شیراز عازم دربار
اصفهان می‌شود.
زمان سفر این سفیر مصادف است با اواخر دوران صفوی که افول این سلسله آغاز شده است. همچنین مقارن با ضعف نیروی دریایی پرتغال و جایگزینی این نیرو به وسیله نیروی دریایی انگلیس است. متاسفانه گزارش گر این جایگزینی را یا ندیده یا نادیده رها کرده است. اما به افول
سلسله صفوی اشاره می‌کند.
کتاب از ارزش ادبی عاری است. حتی به علت ضعف شخصیت گزارش گر، آینه تمام نمای زمانه خودش هم نیست. بی طرفانه هم نگارش نیافته، بلکه آکنده از
حب و
بغض و
تعصبات دینی است، چنانکه خواننده توجه خواهد یافت، این سفیر که فریفته
جاه و جلال و
تجمل بسیار است، در ماموریت خود موفق نمی‌شود و تنها توفیقی که می‌یابد دخالت در یک امر مذهبی است که یک
اسقف مسیحی رانده شده، از جلفا را به
کلیسایش در جلفا باز می‌گرداند.
اما ماموریت سفیر چیست؟ اتحاد با ایران برای
جنگ علیه
اعراب و این کاری است که
استعمار همواره کرده است؛ یعنی مشرق زمینی‌ها را به جان هم بیندازد و موجب تضعیف نیروهای آن‌ها بشود و خود ایمن و مرفه و
غنی گردد. درست در همین زمان است که هلندی‌ها نیز دربار اصفهان را به جنگ با ترک‌ها ترغیب می‌کنند، خوشبختانه شاه صفوی با همه ضعف شخصی و فساد دربارش هوشیار است و تن به این جنگ نمی‌دهد و سفیر با دست خالی مراجعت می‌نماید.
اما گزارش سفیر بیش از همه شخصیت خود وی را آشکار می‌کند. این سفیر در خانه
صدراعظم ایران
جاسوس می‌گمارد، با شکوهی بی حد به اصفهان وارد می‌شود و به محض مشاهده کوچک‌ترین خدشه در مراسم استقبال بی جهت یا با جهت می‌رنجد و قهر می‌کند و پیام شکوه آمیز برای شاه و صدراعظم و دیگران می‌فرستد و روزی که شاه در یک بار عام در میدان نقش جهان اصفهان او را هم ضمن پذیرایی از دیگر سفرای خارجی می‌پذیرد، باز به او برمی خورد و با لطایف الحیل
شاه را وا می‌دارد که برایش ملاقات خصوصی ترتیب دهد. ضمنا طی گزارشش، از انتقاد از مردم ایران و شاه و
مذهب ایرانیان کوتاهی نمی‌کند. می‌نویسد که
رشوه و
پول حلال مشکلات در ایران است و از
ظلم شاه وقت و اخاذی او از رعایا و سران کشور به عنوان هدیه نوروزی ذکر می‌کند.
گزارش نماینده نایب السلطنه
هندوستان و مشاور پادشاه پرتغال که به سمت سفارت به دربار ایران رفته است، حاوی حوادث مسافرت دریایی و توافق‌ها و گفتگوهایی است که به فرمان کنت ویلاوردی نایب السلطنه گوآ (هندوستان) در سال ۱۶۹۶ م. در طی آن سفارت به انجام رسانده است.
روز بیست و هشتم سفر سفیر پرتغال، اعتمادالدوله صدراعظم، دستوری مبنی بر مخارج ضروری مسافرت وی صادر کرد و نیز نامه‌ای را که ترجمه آن در کتاب آمده است، به وی سپرد.
گزارش‌های این
سفرنامه از ۱۶۹۶ م. آغاز و در ۲۵ اکتبر ۱۶۹۷ م. خاتمه می‌یابد.
کتاب فاقد فهرست‌های تفصیلی است و فقط پاورقی‌های مترجم فارسی را دربردارد.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
