کتاب الولاة و کتاب القضاة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کتاب الولاة و کتاب القضاة»، کتابی تاریخی است که والیان و قاضیان
حکومت اسلامی مصر را تا
زمان مؤلف حتی الامکان نام برده و توضیحات مختصری در موردشان بیان کرده است.
این کتاب، به
زبان عربی بوده و جهت معرفی اشخاصی که گفته شد، توسط ابی عمر محمد بن یوسف کندی مصری، در
قرن چهارم هجری تالیف شده است. از آن جایی که مؤلف، شخصی
عالم به
انساب و بلدان بوده و خود، منصب قضای
مصر را دارا بوده است، کتابش حائز
اهمیت است و مورد اعتنا و توجه دانشمندان واقع گردیده و از آن، به عنوان یکی از منابع شناخت والیان و قاضیان
مصر استفاده می‌شود.
کتاب، در دو بخش تنظیم شده است؛ بخش اول، حاوی اسماء
ولاة مصر و بخش دوم، شامل اخبار قضاة
مصر می‌باشد.
مؤلف،
تاریخ ولاة مصر را تا
سال ۳۳۵ ق، تعقیب کرده است و دنباله کار او را ابن زولاق مصری، حسن بن ابراهیم تا سال ۳۶۲ ق، ادامه داده است. در بخش دوم، تاریخ قضای
مصر، به ترتیب سنوات، دنبال شده و در خلال آن، به شرح حال و اخبار برخی از
قضاة می‌پردازد و گه گاه، بعضی از
احکام صادره از سوی ایشان را نقل کرده است و تا سال ۲۴۶ ق/ ۸۶۱ م؛ یعنی تا
زمان تعیین «بکار» در
منصب قضا، بحث خود را تعقیب می‌کند، اما ادامه کتاب در
اثر مرگ مؤلف و یا به علت‌های دیگر متوقف می‌شود.
به طور کلی مطالب مطرح شده در این کتاب، اعم از آنهایی که خود کندی نگاشته و آنهایی که بعدا توسط دیگران به نوشته وی ملحق گردیده است، بدین شرح می‌باشد:
در بخش اسماء
ولاة مصر، ابتدا، از والیان پیش از
دولت عباسی (اعم از آنهایی که از طرف
عمر و
عثمان و
علی علیه‌السّلام به
مصر اعزام شدند و آنهایی که از طرف
حکومت بنی امیه والی آن جا گردیدند) یاد می‌شود؛ والیانی از قبیل
عمرو بن العاص، عبدالله بن سعد، محمد بن ابی حذیفه، قیس بن سعد... و عبد الملک بن مروان بن موسی، سپس زیر عنوان دولت عباسی از والیانی مانند صالح بن علی، ابو عون عبد الملک بن یزید، موسی بن کعب، محمد بن اشعث... و ازجور ترکی یاد می‌گردد، پس از آن تحت عنوان دولت طولونیه، والیانی همچون احمد بن طولون، خمارویه بن احمد، ابو العساکر جیش بن خمارویه... و احمد بن کیغلغ و در آخر، زیر عنوان دولت اخشیدیه، والیانی مثل محمد بن طغلج، ابو القاسم انوجور بن اخشید، ابو الحسن علی بن اخشید، کافور و ابو الفوارس احمد بن علی نام برده می‌شوند.
در بخش اخبار قضاة
مصر، از قاضیانی همچون «قیس بن ابی العاص، کعب بن یسار بن ضنه، عثمان بن قیس... و عبد الواحد بن عبد الرحمن»، «عبدالله بن عبد الرحمن، عیاض بن عبید الله، عبدالله بن یزید... و خیر بن نعیم حضرمی»، «غوث بن سلیمان حضرمی، یزید بن عبدالله... و اسماعیل بن یسع کندی»، «مفضل بن فضاله، ابو طاهر عبد الملک بن محمد حزمی... و عبد الرحمن بن عبدالله»، «هاشم بن ابی بکر، ابراهیم بن بکاء... و ابراهیم بن جراح»، «عیسی بن منکدر، هارون بن عبدالله و محمد بن ابی لیث خوارزمی»، «حارث بن مسکین، بکار بن قتیبه، محمد بن عبدة بن حرب، ابو زرعه محمد بن عثمان... و ابو الفتح عبد الحاکم بن سعید بن سعید فارقی» یاد می‌شود.
از بررسی منابع (دائرة المعارف اسلام)، چنین
استنباط می‌شود که کندی، دو کتاب داشته است؛ یکی به نام «تسمیة
ولاة مصر» یا «
ولاة مصر» یا «تسمیة امراء
مصر» که در
سال ۱۹۰۸ چاپ گردید... و سپس وی، در صدد برآمد که کتاب اول را تکمیل نماید و کتابی به نام «القضاة»، در تاریخ و شرح حال قاضیان
مصر، به رشته تحریر درآورد؛ این کتاب که
تاریخ و اسامی قضاة
مصر را تا سال ۲۴۶، در بر دارد، در سال ۱۹۰۸، در پاریس
انتشار یافت، سپس این دو کتاب؛ یعنی کتاب الولاة و کتاب القضاة، یک جا به نام «کتاب الولاة و القضاة»، در ۱۹۱۲، به چاپ رسید.
فهرست عام اسماء اعلام، در آخر کتاب آمده است. همین طور کتاب
ابن حجر عسقلانی به انگلیسی ترجمه شده و آن هم به آخر کتاب اضافه شده است.
کتاب الولاه وکتاب القضاه للکندی.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
