کتاب القولنج (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کتاب القولنج» تالیف
محمد بن زکریای رازی (متوفی ۳۱۳ ق) است. در انتهای این اثر «رسالة فی القولنج» نوشته
ابن سینا نیز آمده است. بیماری قولنج از بیماری‌های مهمی بوده که گاه سبب فوت افراد می‌شده است.
رازی در باب اول این اثر انگیزه‌اش را نگارش اثری مفید و سودمند پیرامون بیماری قولنج عنوان کرده و متذکر شده که بسیاری از نگاشته‌هایی که پیرامون این موضوع به رشته تحریر درآمده است به مباحثی اختصاص دارد که چندان فائده‌ای ندارند و بالعکس از مباحثی که نافع و سودمند است
غفلت نموده‌اند.
«کتاب قولنج» در ۱۸ باب به رشته تحریر درآمده است. «رساله فی القولنج» نیز مشتمل بر هشت فصل است.
کتاب القولنج از سودمندترین نگاشته‌ها پیرامون مبحث قولنج است. این اثر هم ترتیبی منطقی دارد و هم تحریر مباحث خالی از غموضت و پیچیدگی است.
رازی در این اثر گویا در پی تحریر و نگارش تجربیات و آزموده‌های خویش است از این رو کمتر به اقوال دیگران استناد می‌کند و به نقد و کنکاش با اطبای دیگر نمی‌پردازد.
مطالب کتاب القولنج به اختصار به شرح زیر است:
در باب اول مؤلف پیرامون ناکار آمدی بسیاری از نگاشته اطبای پیشین پیرامون این بیماری سخن می‌گوید.
باب دوم پیرامون شباهت
بیماری قولنج و بعضی دیگر از بیماری‌ها است که البته علاج هر یک با دیگری متفاوت است. باب سوم تفصیل باب دوم است. در باب چهارم، رازی قولنج را به دو دسته خالص و ناخالص تقسیم می‌کند و پیرامون هر یک توضیح می‌دهد. باب پنجم پیرامون اجناس بیماری قولنج است. باب ششم و هفتم نیز شرح و توضیح باب پنجم است.
در باب هفتم به انواع قولنج و درمان آنها پرداخته می‌شود.
در باب نهم تا چهاردهم به داورها و نسخه‌هایی پرداخته می‌شود که در درمان بیماری قولنج کاربرد دارند. بیان ادویه مسهله، حقنه‌ها، شیافات، ضمادها، آبزن‌ها، ادویه مسکن درد و مانند آن مباحثی است که در این ابواب مطرح می‌شود. باب پانزدهم پرهیزهای مناسب با بیماری قولنج است که شامل خوراکی‌ها، نوشیدنی‌ها و میوه‌هایی می‌شود که برای بیماری قولنج مضر است.
باب شانزدهم پیرامون اسبابی است که باعث بیماری قولنج می‌شود. در باب هفدهم به عکس باب شانزدهم به اسبابی اشاره می‌شود که باعث رفع بیماری قولنج می‌شود. باب هجدهم دربرگیرنده علامات هشداردهنده به بیماری قولنج است.
نکته قابل توجه در این اثر این است که مباحث مطرح شده پیرامون قولنج در کتاب تقاسیم العلل (
التقسیم و التشجیر) و نیز کتاب
الحاوی جامع‌تر و دقیق‌تر از مباحث مطرح شده در کتاب القولنج است. بنابراین- و علی رغم سودمندی این اثر- شاید با وجود کتاب‌های دیگر کمتر کسی به کتاب القولنج مراجعه نماید.
«رساله القولنج» ابن سینا مشتمل بر سه مقاله است که تنها مقاله دوم آن که در تعریف ماهیت قولنج و اقسام و اسباب آن است در این کتاب آمده است. این مقاله نیز مشتمل بر هشت باب است.
در انتهای کتاب نیز مقاله مختصری با عنوان القونج بین الرازی و ابن سینا آمده است.
کتاب القولنج به تحقیق دکتر صبحی محمود حمامی و بر اساس چندین نسخه خطی تصحیح شده و همراه با رساله قولنج ابن سینا منتشر شده است. محقق در ابتدا مقدمه‌ای مفصل پیرامون بیماری قولنج به رشته تحریر درآورده است و در ادامه به شیوه تصحیح این رساله و نسخ خطی آن اشاره کرده است.
همراه با متن تحقیق شده کتاب قولنج، ترجمه آن به زبان فرانسوی نیز آورده شده است. محقق همچنین ادویه مفرده‌ای را که در این اثر آمده همراه با توضیح مختصری جمع آوری نموده است.
پاورقیها دربرگیرنده اختلاف نسخ است.
تدوین معجم اسماء علمی گیاهان (لاتین- عربی)، معجم اسماء گیاهان (فرانسوی- انگلیسی- عربی)، فهرست اسامی گیاهان (عربی- فرانسوی)، فهرست اغذیه، اعلام، اماکن مصطلحات علمیه از دیگر کارهایی است که محقق این اثر انجام داده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
