کتاب الشکوک للرازی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کتاب الشکوک للرازی» که نام کامل آن، «کتاب الشکوک للرازی علی کلام فاضل الاطباء جالینوس» است، تالیف
ابوبکر محمد بن زکریای رازی ،
طبیب مشهور ایرانی است و به
زبان عربی نگاشته شده است.
رازی، در این کتاب، بسیاری از آراء فلسفی و پزشکی جالینوس را مورد
نقد و بررسی قرار می‌دهد.
البته باید توجه داشت که
نقد افکار و آراء طبیب مشهوری همانند جالینوس، از عهده هرکسی ساخته نیست و چه بسا ادعای اشکال بر او باعث هجمه بر منتقد شود. رازی خود به این مطلب واقف بوده است؛ ازاین رو، در اوایل کتاب، در عین
اعتراف به عظمت و جلالت شان جالینوس، خاطرنشان می‌کند که
صناعت طب و
فلسفه ، تسلیم محض در برابر بزرگان و
تقلید از آنان را برنمی تابد؛ چنان که
جالینوس خود در کتابی که راجع به منافع اعضاء نگاشته، کسانی را که پیروان و رهروان خود را به پذیرش بدون دلیل از خویش وامی دارند، سرزنش نموده است.
رازی، نقد آراء جالینوس را از کتاب
البرهان شروع می‌کند و این کتاب را چنین معرفی می‌نماید: «انه کان اجل الکتب عندی و
انفعها بعد کتب الله المنزلة.
وی بیش از ۲۰ رای از آراء جالینوس را به نقل از سی و چند کتاب او نقل و آن گاه نقد می‌کند.
طب اسلامی ، ازجمله علومی است که بعضی از
مستشرقان ، آن را ترجمه و یا شرح
طب یونانی می‌دانند و کسانی مثل رازی و
ابن سینا را مترجم و حداکثر شارح
آثار بقراط و جالینوس می‌خوانند؛ درحالی که تالیفاتی همانند «
الشکوک »، نشان گر بطلان این
گمان است.
«الشکوک» تنها نقد آراء طبی جالینوس نیست، بلکه آراء فلسفی او را نیز نقد و بررسی کرده است. علاوه بر این، رازی آراء بعضی دیگر از حکمای یونان، همانند
ارسطو ،
اقلیدس ،
ابرقلس و... را نیز نقد و کنکاش کرده است.
نکته دیگر اینکه تمام نقدهایی که رازی بر جالینوس وارد می‌داند، در این کتاب نیامده است، بلکه رازی خود تصریح می‌کند که
قصد ندارد با ذکر شکوک و نقدهای فراوان این کتاب را مفصل و حجیم کند.
در پایان، ذکر یک نکته خالی از فایده نیست که علی رغم خبرویت رازی در
علم پزشکی و فلسفه، بسیاری از اطباء و حکمایی که پس از او آمده‌اند، شکوک و انتقادات او را بر جالینوس وارد ندانسته‌اند و این کنکاش‌ها را پاسخ داده‌اند؛ از جمله این اطباء، می‌توان به
علی بن رضوان مصری مشهور به
ابن رضوان (متوفای ۴۵۳ ق) اشاره کرد.
همچنین
ابوالقاسم عبد الرحمن بن ابی صادق نیشابوری (
قرن پنجم هجری) و نیز
ابوعلاء بن زهر (متوفای ۵۲۵ ق) در کتاب «
البیان و التبیین فی الانتصار لجالینوس »، از جمله این افراد بوده‌اند.
کتاب «الشکوک» با تحقیق و مقدمه دکتر
مصطفی لبیب عبد الغنی چاپ و منتشر شده است.
محقق، در ابتدا، مقدمه‌ای نسبتا مفصل پیرامون جایگاه نقد و نیز معرفی کتاب «الشکوک» نگاشته است و سپس شیوه تصحیح خود را بیان نموده است. تصحیح این
اثر بر پایه نسخه خطی کتابخانه ملک
تهران و نسخه چاپ شده به تصحیح دکتر
مهدی محقق ، است.
تدوین و تنظیم فهرست
اعلام ، اصطلاحات، کتاب‌ها،
مذاهب و فرق، شهرها و اماکن از دیگر کارهای محقق این کتاب است.
پاورقی‌های نسبتا مفصل این اثر چند قسم است: بخشی، به
اختلاف نسخ اشاره دارد؛ برخی دیگر، توضیح واژه و اصطلاحی است که در متن آمده و برخی دیگر، معرفی کتاب‌هایی است که رازی در نقد آراء جالینوس از آنها بهره مند شده است.
این اثر، در
سال ۱۴۲۶ ق (۲۰۰۵ م)، توسط مرکز انتشارات دارالکتب و الوثائق القومیة (قاهره)، در ۲۵۸ صفحه، چاپ و منتشر شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
