کامل الصناعة الطبیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«کامل الصناعة الطبیة»، معروف به «ملکی»
و «الکناش الملکی»
، به تشویق عضد الدوله دیلمی، پادشاه صاحب نام
آل بویه تالیف شد.
این اثر را در کنار «حاوی»، «قانون» و چند اثر دیگر، از منابع مهم در
طب طبیعی دانسته‌اند که در این میان، تنها «کامل الصناعة» و «قانون» دارای ترتیبی متعارف و مشتمل بر تمام مباحث نظری و عملی‌اند.
مؤلف، در مقدمه این اثر، انگیزه خود را از نگارش این کتاب، اولا نگارش اثری جامع در زمینه طب و ثانیا نقص کتب قدماء در این زمینه بیان می‌کند
وی در ادامه با مقارنه بین این کتاب و کتب مهم پیشینیان در پی اثبات این مدعاست.
این کتاب، در دو قسمت (جزء) است و هر قسمت آن، شامل ۱۰ مقاله می‌باشد و مقالات هر جزء نیز خود دارای ابواب متعددی است. مجموع ابواب این دو جزء- چنان که
حاجی خلیفه گفته است- ۱۰۶۳ باب است
شیوه مؤلف در نگارش این اثر، شیوه رایج بین اطبای گذشته است؛ یعنی در ابتداء به بیان کلیات (ارکان، امزجه، طبایع، اخلاط و...) می‌پردازد، آن گاه در بخش عملی کتاب، بحث بیماری‌های بدن از سر تا پا و معالجات آنها و نیز شناخت ادویه مفرده و ادویه مرکبه (قرابادین) و خواص آنها را متذکر می‌شود.
مؤلف، در نگارش این اثر به بسیاری از مصادر پیشینیان استناد جسته است، از جمله: «الصناعة الصغیرة»، «
المنصوری فی الطب »، «کتاب ابذیمیا»، «کتاب الفصول»، «کتاب اندیمیا»، «کتاب الکنانیس» و...
جزء اول، در کلیات و امور علمی و نظری و جزء دوم، در امور عملی است. در جزء اول، افزون بر دیباچه و تصدیر کتاب به نام عضد الدوله و بررسی آثار پزشکان بزرگ و کلیات طب، به مسائلی همچون تشریح اعضای ساده و مرکب بدن، قوای طبیعی، علل و علائم و دوره بیماری‌ها و نقش عواملی چون
آب و هوا، غذا،
خواب و ورزش در سلامت انسان پرداخته است.
جزء دوم، به بهداشت عمومی، انواع بیماری‌ها و شیوه درمان آنها از سر تا قدم؛ به ویژه دستگاه‌های تنفسی و گوارشی و نیز جراحی و سرانجام، انواع ادویه مرکبه و شیوه ساخت و ترکیب آنها اختصاص داده شده است.
نثر خالی از پیچیدگی مؤلف و نیز تجربیات بالینی او، گاه باعث ترجیح این اثر بر «قانون» می‌گردد.
ارزش این اثر، تنها به نقل قول‌های مؤلف نیست. مؤلف، خود، در باره ارزش و جایگاه علمی اثرش می‌گوید: «فانی اذکر فی کتابی هذا جمیع ما یحتاج الیه من حفظ الصحة و مداواة الامراض... و اذکر من امر المداواة و العلاج... ما قد وقعت التجارب علیه و اختاره القدماء و صحت منفعته و امتحانه و طرحت ما سوی ذلک»
این سخن مؤلف، به
گزافه نیست، چرا که
ابوالفرج ملطی نیز در حق این اثر می‌گوید: «در زمان خودش این اثر به عنوان یک منبع درسی مورد توجه قرار گرفت تا آنکه کتاب «قانون» تالیف و به جامعه پزشکی عرضه شد و از آن پس، «
کامل الصناعة »، کمتر مورد توجه قرار گرفت؛ بااین حال، این اثر از لحاظ علمی بر «
قانون »
ابن سینا ترجیح دارد»
دانشمند انگلیسی، الگود نیز «قانون» را از نظر علمی ممتاز می‌شناسد و «کامل الصناعة» را از دیدگاه عملی. همچنین بارهبروس، بخش اندام شناسی این اثر را کامل تر از قانون می‌داند (فرزانگان زرتشتی، تالیف رویه)
این اثر تا کنون، دو بار چاپ شده است. یک بار در دو جلد به سال ۱۲۹۴ ق، در بولاق و بار دیگر در
سال ۱۳۸۷ ش، به همت مؤسسه احیاء طب طبیعی.
اثر مذکور یک بار توسط حکیم سید غلام حسنین موسوی کنتوری به فارسی ترجمه شده است
همچنین دو بار به لاتین ترجمه گردیده است. علاوه بر این، تشریح این کتاب و قانون ابن سینا و
منصوری رازی ، به نام سه کتاب تشریحی عرب، به سال ۱۹۰۳ م، در لیده از شهرهای هلند چاپ شده است
نسخه مورد استفاده، نسخه تصحیح شده توسط مؤسسه احیاء طب طبیعی است. مصحح این اثر بر اساس شش نسخه چاپی و خطی، این اثر را در دو جلد تصحیح نموده است. مصحح در مقدمه کتاب، به زنگی مؤلف و جایگاه علمی این نگاشته پرداخته است.
در آخر هر مجلد- علاوه بر فهرست مطالب- فهرست اعلام، امکنه، ستاره‌ها، حیوانات، امراض، کتاب‌ها، و ادویه مرکبه هم آمده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
