کارکردها و آثار عزاداری برای امام حسین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برگزاری
عزاداری برای
امام حسین (علیه‌السّلام) در طول تاریخ، موجب زنده نگاه داشتن
نهضت عاشورا و پیام‌های آن بوده و فرصتی مناسب فراهم می‌کرده است تا مرثیه سرایان و خطیبان، همگان را با شخصیت و نهضت سیدالشهدا و نیز با معارف اسلامی آشنا کنند. به این ترتیب عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) آثار، فواید و کارکردهای بسیار مهمی در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشته است. بی گمان شناخت این کارکردها و آثار سبب می‌شود تا آگاهی ژرف تری درباره چرایی عزاداری و گریه برای امام حسین (علیه‌السّلام) پیدا کنیم. از این رو در ادامه مهم‌ترین کارکردها و آثار عزاداری و گریه برای امام حسین (علیه‌السّلام) را معرفی و بررسی می‌کنیم.
به راستی چرا و بر چه اساسی، عزاداران حسینی به خواست خود به مجالس سوگواری امام حسین (علیه‌السّلام) می‌روند، جامه سیاه بر تن می‌کنند، بر سر و سینه می‌زنند و اشک می‌ریزند؟ با پاسخ به این پرسش، چرایی عزاداری و گریه برای امام حسین (علیه‌السّلام) روشن می‌شود.
به نظر می‌رسد پاسخ نهایی در مهر و
محبت مردم به
امام حسین (علیه‌السّلام) نهفته است؛ چراکه تا وقتی محبت کسی در دل انسان نباشد، عزاداری و گریستن برای مرگ او معنا ندارد، و این مهر هرچه بیشتر و ژرف تر باشد، سوگواری نیز شدیدتر و ماندگارتر است. درباره امام حسین (علیه‌السّلام) چنین است، و محبت وی تا ژرفای دل و جـان عـزادارانش راه یافته،
و ایشان را چنان شیفته و شیدا کرده است که ناآشنایان طعنه‌گو، از حالت آنان «جنون» تعبیر می‌کنند. با این حال عزاداران امام حسین (علیه‌السّلام) بر اساس پیوند عمیـق عـاطفی، مراسم عزای حسینی را هر سال باشکوه‌تر از قبل برگزار می‌کنند، و این همه تجلی‌ایـن فرموده
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است:
«اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السّلام حَرارَةً فى قُلُوبِ الْمُؤمنینَ لا تَبْرُدُ اَبَداً»؛
«برای
شهادت حسین در دلهـای مؤمنان حرارتی است که هرگز سرد و خاموش نمی‌شود».
عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) آثار، فواید و کارکردهای بسیار مهمی در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشته است. مهم‌ترین کارکردها و آثار عزاداری و گریه برای امام حسین (علیه‌السّلام) عبارتنداز: زنده نگاه داشتن نهضت عاشورا و پیام‌های آن، معرفی الگوهای راستین و ایجاد پیوند عمیـق عـاطفی با آنـان، تعلیم معارف دینی، ایجاد معنویت در جامعه و آرامـش روحی و
روانی.
عزاداری و
گریه برای امام حسین (علیه‌السّلام) در مهم‌ترین کارکرد خود، سبب شده است که همواره یـاد، نام و پیـام هـای نهضت عاشورا زنده و جاوید بماند و آموزه‌های آن به همه مردم انتقال یابد. از‌ایـن طریق همه انسانها، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، در طول تاریخ، با آموزه‌هایی چون ستم‌ستیزی، آزادگی، شهادت‌طلبی،
ایثار و حقیقت‌جویی آشنا شده‌اند. در این باره‌ایـن سخن از یک نویسنده غربی بسیار جالب توجه است: «اگر مورخین ما حقیقت این روز (
عاشورا) را می‌دانستند و درک می‌کردند که عاشورا چه روزی است، ایـن عـزاداری را مجنونانه نمی‌پنداشتند؛ زیرا پیروان حسینی به واسطه عزاداری حسینی می‌دانند که پستی و زیردستی و
استعمار و استثمار را نباید قبول کرد؛ زیرا شعار پیشرو و آقای آنها ندادن تن به زیر بار ظلم و ستم بود».
سوگواری و گریه برای امام حسین (علیه‌السّلام)، رفتاری احساسی و هیجانی، و در همان حال آگاهانه، و به یاد بزرگ مردی است که برای احیای
دین و اجرای
عدالت، در سخت‌ترین شرایط، مردانه ایستاد و هر مصیبت و مظلومیتی را به جان خرید. بدین سـان ایـن سوگواری و گریه، شخصیت فرد عزادار را به شخصیت عظیم چنـان انسان وارسته‌ای پیوند می‌زند و اهداف و آرمانهای او را در عمق جان وی پایدار می‌کند.
فرد عزادار با سوگمندی و گریه برای
امام حسین (علیه‌السّلام) آشکارا اعلام می‌کند که او نیز به امام حسین (علیه‌السّلام) و نهضت و آرمانهایش وفادار است و و در میدان عمل نیـز وفاداری خود را ثابت می‌کند. گریستن در سوگ شهدای
کربلا تجدید
بیعت با عاشورا و فرهنگ شهادت، و تغذیه فکری و روحی با این مکتب است و اشک ریختن، نوعی امضا کردن پیمان و قرارداد مودت با سیدالشهداست.
از یاد نمی‌بریم که در همین روزگار، برای
پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در
هشت سال دفاع مقدس، مـردان حسینی در میدان عمـل چـه خـوش درخشیدند. به درستی که در مکتب عاشورا، گریه سلاحی همیشه بران برای حمله به ستمگران و پاسداری از خون شهیدان است.
در این باره این سخنان از بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، حضرت
امام خمینی بسیار گویاست: «هر مکتبی، تا پایش سینه زن نباشد، تا پایش گریـه گـن نباشـد... حفـظ نمی‌شود»؛
«گریه کردن بر عزای امام حسین (علیه‌السّلام)، زنده نگه داشتن نهضت، و زنده نگه داشتن همین معناست که یک جمعیت کمی در مقابل یک امپراتور بزرگ ایستاد.... آنها از همین گریه‌ها می‌ترسند؛ برای اینکه این گریه‌ای است که گریه بر مظلوم است؛ فریاد مقابل ظالم است».
عـزاداران حسینی، با شرکت در مراسم عزای امام حسین (علیه‌السّلام) و یاران باوفایش، با شخصیت و آنان آشنا می‌شوند و آنان را انسانهای کاملی می‌یابند که دارای صفات پسندیده‌ای چون
صبر، وفا،
استقامت و از خودگذشتگی بوده‌اند که می‌توانند برای همه انسانها اسوه باشند. مهمتر اینکه عزاداران به یاد مظلومیت و مصیبت ایشان، به سوگ می‌نشینند، می‌گریند، و بر سر و سینه می‌زنند، و از این طریق، معرفت‌شان را با پیوندی عاطفی، عمق و استحکام می‌بخشند. از این روست که نمی‌توان مراسـم عـزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) را با سمینار و همایش جایگزین کرد.
بر این اساس حضور عزاداران در مراسـم عـزای حسینی، به تقویت عواطف و شناخت آنان می‌انجامد، و سبب می‌شود آنان بکوشند در رفتارهایشان نیز شبیه به همان کسانی باشند که برایشان می‌گریند. هنگامی که عـزاداران بـه یـاد وفاداری
ابوالفضل العباس یا آزادگی
حر بن یزید ریاحی اشک می‌ریزند، ناخودآگاه خواهند کوشید تا آزادمرد و وفادار، و از نامردمی به دور باشند.
از سوی دیگر، عزاداران
یزید و یزیدیان را نیز می‌شناسند و احساس
تنفر از آنها در دلشان ریشه می‌دواند. به این ترتیب عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) در عمل، به تحقق «
تولا» و «
تبرا» می‌انجامد؛ به ویژه آنجا که عزاداران خطاب به مقتدای خود اعلام می‌کننـد:
«اِنّی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ وَحَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ وَ وَلِیُّ لِمَنْ والاکُمْ وَ عَدُوُّ لِمَنْ عاداکُمْ»؛
«مـن در صلحم با هر آنکه با شما در
صلح است، و در ستیزه‌ام با هر آنکه در جنگ با شماست. دوست دوستان شما، و دشمن دشمنانتان هستم».
مجالس عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) فرصتی ارزشمند است تا واعظان و سخنوران دانشمند، با بیان احکام و مباحث شرعی، اخلاقی و اعتقادی، عزاداران حسینی را با معارف دینی آشنا کنند؛ چنان که انگیزه اصلی امام حسین (علیه‌السّلام) از قیام خونینش، احیای دین و احکام الهی بود.
شرکت در مراسم عزاداری برای امام حسین (علیه‌السّلام)، آرامش و لذت خاصی به عزاداران می‌بخشد. این آرامش در واقع ناشی از فضای ویژه‌ای است که بر مجالس عزای حسینی حاکم است. در این مجالس، سخن از دیانت، حقیقت و مظلومیت، با اشک و سوز همراه می‌شود و جانهای خسته از زندگی‌های روزمره را دگرگون می‌کند. در نتیجه عـزاداران احساس پاکی، سبکباری، لطافت و معنویت می‌کنند و به درجاتی از تزکیه و پالایش روحی دست می‌یابند. البته سزاوار است که عزاداران پس از خروج از مجالس عزا نیز مراقـب اعمال خود باشند تا از آن درجات معنوی فرونیفتند.
عزاداران امام حسین (علیه‌السّلام) با حضور در مراسم عزاداری آن حضرت، به واقع خویشتن را مصیبت‌زده و داغدار ایشان می‌یابند، گریه و شیون سر می‌دهند و بی تاب می‌شوند؛ اما این حزن عمیق، تاثیرات
روانی بسیار مطلوبی بر روی ایشان می‌گذارد. از نظر فردی، گریه‌های عزاداران، آنان را
تخلیه هیجانی می‌کند، به آرامـش روحی و
روانی می‌رساند، اشک، دل را سیراب می‌کند، عطش روح را برطرف می‌سازد و باعث صفای باطنی می‌شود.
بی گمان، شرکت کنندگان در عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) آرامشی ویژه و لذتی خاص را تجربه می‌کنند. غمی که وجودشان را پر می‌کند، با غم و غصه‌های زندگی روزمره متفاوت است؛ غم معنویت، غم آخرت و غم مظلومیت است. این غمی است که به حرکت می‌انجامد و کنش اجتماعی افراد را بیشتر می‌کند. ایـن غـم، نـه تنهـا تبدیل به عاملی نابهنجار در زندگی افراد نمی‌شود، بلکه در مواردی نقش درمانی ایفا می‌کند، و به زندگی
نشاط می‌بخشد.
از این رو کسانی که حضور در مجالس عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) را تجربه کرده‌اند، هرگز از تکرار و استمرار آن دل زده نمی‌شوند؛ باید توجه داشت که حضور عزاداران حسینی در مجالس عزای حسینی، از روی اختیار، رغبت و آگاهی است. چنان که حزنشان نیز خودخواسته و آگاهانه است. به همین دلیل این حزن ممدوح و مطلوب به شمار می‌آید در حالی که بی گمان در هیچ مجلس یادبود و بزرگداشت دیگری، وضع بدین گونه نیست.
آنچه ذکر شد، تنها برخی از مهم‌ترین کارکردها و آثار عزاداری برای امام حسین (علیه‌السّلام) است. اهمیت این آثار و کارکردها بر همگان روشن است، و شاید بتوان ریشه برخی انکارها، تردیدافکنی‌ها و هجمه‌های معاندان را در خصومت با همین آثار و کارکردها یافت. در این میان برخی هم نه ازسر خصومت، بلکه ازروی ناآگاهی، تشکیک‌هایی درباره ضرورت و ثمره عزاداری برای امام حسین (علیه‌السّلام) مطرح می‌کنند. این مقال را با یادآوری هشدارهای امام خمینی به پایان می‌بریم: «... آن روضه‌های سنتی و آن مصیبتها را زنده نگاه دارید که برکاتی که به ما می‌رسد از آنهاست. این برکات از کربلاست. کربلا و نام مبارک سیدالشهدا را زنده نگه دارید که با زنده بودن او اسلام زنده نگه داشته می‌شود».
«روضه سیدالشهدا برای حفظ مکتب سیدالشهداست. آن کسانی که می‌گویند روضه سیدالشهدا را نخوانید، اصلا نمی‌فهمنـد مکتـب سیدالشهدا چه بوده و نمی‌دانند یعنی چه. این گریه‌ها و این روضه‌ها، ایـن مکتـب را حفظ کرده است...».
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۳۲۴-۳۲۶.
