چین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چین کشور آسیایی که در جمعیت اولین و در وسعت سومین کشور
جهان، یکی از کهن‌ترین تمدن‌های دنیا و با حکومت تک‌حزبی
کمونیستی است.
اسلام سومین
دین این کشور و
مذهب تشیع یکی از مذاهب اسلامی در آن‌جاست. همه ساله از این کشور افرادی به عنوان حاجی به
مکه مکرمه برای انجام
مناسک حج سفر می‌کنند.
جمهوری خلق چین، با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و سیصد میلیون تن (آمار جولای ۲۰۱۳) پرجمعیت‌ترین کشور دنیا و با مساحتی حدود ۹۰۱/۵۹۶/۹ کیلومتر مربع سومین کشور وسیع جهان است. این کشور از شرق به
جمهوری کره و دریای شرقی چین، از شمال به
مغولستان، از شمال شرقی به
روسیه، از شمال غربی به
قزاقستان،
قرقیزستان و
تاجیکستان، از غرب و جنوب غربی به کشورهای
افغانستان،
پاکستان،
هند و
نپال و از جنوب به کشورهای
لائوس،
میانمار و
ویتنام محدود می‌شود.
حزب کمونیست چین، در قالب نظام تک‌حزبی، این کشور را اداره می‌کند. این کشور از ۲۲
استان و پنج منطقه خودمختار و ۴
شهر، با مدیریت مستقیم، و دو منطقه اداری ویژه تشکیل شده و پایتخت آن
پکن است.
زبان رسمی این کشور،
زبان چینی ماندارین است.
[۱]
تاریخ و
تمدن چین، از کهن‌ترین تمدن‌هاست که شامل امپراتوری‌های بزرگ و قدرتمند فراوانی بوده است. آخرین سلسله پادشاهی چین دودمان چینگ (۱۶۴۴-۱۹۱۱م.) بود که در سال ۱۹۱۱م.، با تاسیس جمهوری چین، از هم پاشید. پس از تاسیس جمهوری چین در سال ۱۹۱۱م.، این کشور مدت‌ها درگیر جنگ‌ها و اختلافات داخلی بود. افزون بر اختلافات داخلی، جنگ چین با
ژاپن، بین سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۵م. واقع شد تا این‌که بالاخره در سال ۱۹۴۹م. جمهوری خلق چین تشکیل شد و حزب کمونیست چین، حزب حاکم این کشور شد.
آیین‌های بودا و دائو، دو دین اول چین، به شمار می‌روند. سومین دین این کشور اسلام است که بیش از ۲ درصد از جمعیت این کشور را به خود اختصاص داده است. اسلام در همان سده‌های نخستین اسلامی و از دو طریق دریایی و خشکی به چین
راه یافته است. در مورد چگونگی ورود آن، اقوال متعددی بیان شده است؛ برخی، بازرگانان مسلمان را عامل ورود اسلام بدین سرزمین دانسته‌اند. بیشتر مسلمانان در غرب این کشور و در استان سین کیانگ (Xinjiang) زندگی می‌کنند.
شیعیان چین در دو گروه
دوازده امامی و
اسماعیلی قرار می‌گیرند. شیعیان دوازده امامی که بیشتر کشمیری الاصل هستند، در شهرهای ختن و یارغند و مناطق اطراف آن، در ایالت خودمختار سین کیانگ زندگی می‌کنند. شیعیان اسماعیلی تاجیک نیز در کوه‌های پامیر سکونت دارند و مرکزشان شهر تاشقورقان است.
مسیر اصلی حاجیان چین، رفتن به هند یا
بنگلادش و از آن‌جا، از طریق دریایی، سفر به
جده بود. مسیر چین به هند یا بنگلادش نیز به سبب سهولت سفر دریایی، بیشتر از طریق دریایی صورت می‌گرفت. فاصله چین تا بنگلادش بسته به موافق یا مخالف بودن باد و شرایط دیگر، پانزده تا سی روز به طول می‌انجامید. حاجیان، گاه ماه‌ها در هند یا بنگلادش منتظر کشتی‌های جده می‌شدند. در فاصله بین بندر بنگلادش تا بندر جده، بسته به شرایط آب و هوا نیز، سفر بین چهل روز تا پنج ماه طول می‌کشید. حاجیان، در طول این مسیر، با همراه شدن با بازرگانان و با استفاده از کشتی‌های تجاری، خود را به جده می‌رسانند. البته در دوره‌هایی، این مسیر دریایی، به سبب اختلاف چین و انگلیس، توسط دولت انگلیس، بسته شده بود و حاجیان چینی مجبور بودند، با تحمل سختی‌های فراوان، مسیری جدید و طولانی را در پیش گیرند.
راه دیگری که حاجیان چینی را به حج می‌رساند، مسیر زمینی
راه ابریشم بود. حاجیان، در این مسیر، از سمت شمال چین و عبور از شهرهای آسیای مرکزی چون
کاشغر،
اندیجان،
خوجند،
سمرقند و
بخارا خود را به سرحدات
ایران رسانده، و پس از گذر کردن از شهرهای
سرخس،
مشهد،
شهر ری،
تهران و
همدان به
کرمانشاه رسیده، و از آن‌جا وارد
بغداد شده و به همراه کاروان‌های حج به مکه رهسپار می‌شدند.
شمار حاجیان، در عهد سلطه پادشاهان سلسله چینگ، یعنی در سال‌های ۱۶۴۴ تا ۱۹۱۱م. افزایش یافت. بسیاری از این حاجیان، عالمان
دین بودند که به انگیزه آشنایی با دیگر بلاد اسلامی و بهره‌گیری از علوم سایر کشورها عازم این سفر می‌شدند. سفر این افراد بسیار پرمشقت بود و یک سال یا بیشتر از یک سال به طول می‌انجامید.
آن‌ها طی این سفر ـ که گاه از طریق
راه زمینی
ابریشم، از طریق آسیای مرکزی و ایران، و گاه از
راه دریایی، از سواحل جنوبی چین تا
خلیج فارس، انجام می‌گرفت ـ با افکار و حرکت‌های اسلامی و ملی آشنا شده و به تبادل علوم و تجربه می‌پرداختند. سپس تحت تاثیر این افکار به کشور خود بازگشته و به تبلیغ و ترویج آن اقدام می‌کردند.
روح‌الدین مافاچو (۱۷۹۴-۱۸۷۴م.) از جمله این عالمان است که در دوره چینگ به حج رفت و
سفرنامه حجی را از خود بر جای گذاشت. یاداشت‌های سفر به
خانه خدا که گزارش سفر هشت ساله وی به حج است، و قدیمی‌ترین سفرنامه حج چین به شمار می‌رود، پس از بازگشت وی به چین، به
زبان عربی، نگاشته شد. وی در سال
۱۲۵۷ق (۱۸۴۱م.) عازم سفر حج شد. مافاچو از حدود چین جنوبی و با گذر از یونان به میانمار (برمه) رفت و پس از چهل روز سفر دریایی، به وسیله کشتی‌های تجاری، به هند رسید. مافاچو پس از اقامت چند ماهه در هند از بندر آن‌جا به بندر جده رفت. مافاچو در مسیر بازگشت به چین، در سال ۱۸۴۶م. از
بندر جده به کراچی رفت و از آن‌جا به هند و
سنگاپور و سپس به چین رسید. گزارش وی از این سفر،
راه حج حاجیان چینی در آن دوران را باز شناسانده و اطلاعات دقیقی از منازل، مشکلات و هزینه‌های موجود را در این
راه ارائه می‌دهد. شاگردان وی این سفرنامه را به زبان چینی ترجمه و منتشر کردند.
شیخ نوح ماوان فو (۱۸۴۹-۱۹۳۴م.) از دیگر عالمانی است که در این دوره به حج رفت و تحت تاثیر افکار سلفی قرار گرفت و حرکت اخوانی را در چین بنیان نهاد. وی در سال ۱۸۸۶م، از طریق
راه زمینی
ابریشم و گذر از کشورهای مسلمان‌نشین آسیای مرکزی، به همراه
آخوند ضیاء‌الدین و
آخوند ولی، از بزرگان و دانشمندان چین، به حج رفت و پس از چهار سال سکونت در
مکه و کسب علم از اساتید آن دیار، در سال ۱۸۹۲م.، از طریق دریایی به چین بازگشت.
تفاوت‌های موجود در انجام
شعائر دینی میان مکه و چین و شیوع برخی خرافات میان مردم این کشور او را بر آن داشت که با ماندن در مکه و کسب علم از علما و بزرگان این دیار، به گمان خود، اصول اسلام و وحدت مسلمانان را به چین بازگرداند. او، در این رابطه، به حاجیانی که مازاد بر هزینه سفرشان پولی برایشان باقی می‌ماند، فتوا داده که به جای انفاق، کتاب‌های مرجع اسلامی خریده و با خود به چین ببرند و در تصحیح‌اندیشه‌های مسلمانان آن‌جا بکوشند. نوح، در این مدت، به تبلیغ‌اندیشه‌های اخوانی و اهل سنت در میان زائران چینی پرداخت که از آن جمله تعدادی از روحانیان قوم دونگ شیان بودند که در نتیجه ملاقات با او، در مکه، از حامیان و مبلغان سرسخت‌اندیشه اخوانی در چین شدند.
ابوعبدالرحمن نورالحق ماجی بون (۱۸۴۶-۱۹۰۳م.) از دیگر عالمان دوره چینگ است که دو بار به حج رفت و دو سال در مکه ساکن شد. او، طی این مدت، به حلقه دروس اساتید مکه و
مدینه پیوست و از آن‌ها بهره برد و سپس به چین بازگشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد.
مادوبائو (یونس) و ماجن چین (محمد)، در سال ۱۹۳۶م.، به همراه هیئتی ۱۲۳ نفره از روحانیون چین، ب
۳۶۴۷۷۱۷۹ه سرپرستی محمد چی شیون دی، حکمران سابق استان چینگ‌های و طرفدار حرکت اخوانی، عازم حج شدند که در حقیقت این سفر، سرآغاز حرکت سلفیه وهابی در چین به شمار می‌رود. آن‌ها با شرکت در
نماز جماعت مسجدالحرام و گفت‌وگو با علمای وهابی، به این نتیجه رسیدند که ژاک گوسولت و بدرالدین حی، اسلام در چین، حتی میان گروه اخوانی، از مسیر اصلی خود منحرف شده و باید به اصل خود بازگردانده شود.
پس از تاسیس جمهوری چین، حاجیان همچنان از دو طریق دریایی و زمینی به حج اعزام می‌شدند. شمار حاجیان چینی که از طریق
دریا به حج رفته بودند، در سال‌های ۱۹۲۷ و ۱۹۳۰م. به ترتیب ۹۶ و ۸۲ نفر ذکر شده است.
در برخی از ادوار که سفر حج، به دلایل سیاسی یا اقتصادی، برای مسلمانان چین امکان نداشت، دیدار از «لین شیا» جایگزین زیارت خانه خدا می‌شد و به همین دلیل، این شهر، «مکه کوچک» نام گرفت. شهر لین شا در استان گانسو، در شمال غربی چین و در مسیر اصلی جاده
ابریشم، واقع شده است. این شهر، پس از عصر سلسله دیوآن (
مغول)، به تدریج به عنوان یکی از کانون‌های اصلی انتشار اندیشه اسلامی قرار گرفت و به دلیل نقش فراوان آن در گسترش اسلام و کثرت عالمان و بزرگان دین، از تقدس ویژه برخوردار بوده است تا آن‌جا که
زیارت آن، جایگزین سفر حج شده بود. این شهر، پس از به پایان رسیدن قدرت خاندان چی شیون دی، طرفدار اصلی حرکت اخوانی و پایگاه اصلی سلفی‌ها شد.
پس از تاسیس چین جدید در سال ۱۹۴۹م.، بنادر دریایی، در برهه‌هایی از زمان بسته شد و هیچ رابطه دیپلماسی بین چین و
عربستان سعودی وجود نداشت. بدین خاطر، در سال‌هایی پس از این سال، هیچ زائری از چین به حج نرفت. حاجیان چینی، در این دوران، ویزای عربستان را از سفارت این کشور در پاکستان تهیه می‌کردند. حاجیان اندکی به صورت پراکنده در این سال‌ها به حج می‌رفتند؛ به طوری‌که در سال‌های ۱۹۵۱، ۱۹۵۲، ۱۹۵۳ و ۱۹۵۴ م.، شمار حاجیان به ترتیب ۶، ۲۲، ۵۸ و ۱۴ نفر گزارش شده است.
در سال ۱۹۵۲م.، گروهی ۱۶ نفره از چین عازم حج شدند، ولی این گروه، از نیمه‌های
راه، به دلیل عدم صدور ویزای حج در
پاکستان برگشتند. در سال ۱۹۵۵م. رئیس مجلس دولت چین، در کنفرانس باندونگ، با
فیصل عبدالعزیز، رئیس مجلس وزرای آن زمان عربستان، در مورد حج
مسلمانان چین صحبت کرد که این امر باعث گشوده شدن
راه حج بر حاجیان این منطقه گردید. در همان سال، جمعیت اسلامی چین، گروهی را به سرپرستی نائب رئیس این جمعیت به حج فرستاد که پس از دریافت ویزا از سفارت عربستان، در پاکستان، عازم عربستان شده و مورد استقبال این کشور قرار گرفتند. در سال ۱۹۵۶م.، گروهی از مسلمانان چین، به سرپرستی رئیس جمعیت اسلامی این کشور به حج رفتند که در مراسم شست‌وشوی کعبه نیز شرکت کردند. از آن پس، همه‌ساله، گروهی از مسلمانان به حج می‌رفتند؛ مگر بین سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۶م. که ایام انقلاب فرهنگی در چین بود و سفر حج، جز در برخی سال‌های این دوره، همچون ۱۹۶۸م. که تنها شش نفر به حج رفتند، ممنوع بود.
در اواخر دهه هفتاد دوباره سفر حج شروع شد. در دهه هشتاد شمار حاجیان رو به فزونی نهاد؛ به گونه‌ای که در سال ۱۹۸۴م.، به ۸۳۲ نفر رسید. شمار حاجیان در دهه نود به بیش از دو هزار نفر افزایش یافت و این شمار، در سده جدید، به سه هزار نفر رسید. افزون بر سیاست آزادی دینی در چین، و همچنین برقراری نظم بیشتر در اعزام حاجیان توسط جمعیت اسلامی چین، رشد اقتصادی این کشور در این سال‌ها را نیز می‌توان از دلایل افزایش شمار حاجیان برشمرد.
جمعیت اسلامی چین، برای حل مشکلات حاجیان چینی که با زبان عربی و
انگلیسی نیز آشنا نبودند، برای اولین بار گروهی را در سال ۱۹۸۶م. به مکه اعزام کرد تا جهت هماهنگی کارهای حاجیان، اعم از اسکان و حمل و نقل در عربستان، به کار گمارده شوند. از مشکلات پیش روی حاجیان چینی، نبود خط هوایی مستقیم بین چین و جده بود که این امر، در سال ۱۹۸۹م.، با تلاش جمعیت اسلامی چین، به وقوع پیوست و حاجیان، به صورت مستقیم، از پکن به جده منتقل می‌شدند.
در حال حاضر ساماندهی امر حج بر عهده جمعیت اسلامی چین است. برنامه‌ریزی، مسکن، حمل و نقل، تغذیه حاجیان در مکه و مدینه و همچنین بر‌گزاری کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی راهنمایان و روحانیان، از جمله وظایفی است که این جمعیت بر عهده دارد. شمار حاجیان این کشور، درسال‌های ۱۴۲۵ و ۱۴۲۶ق، به ترتیب ۵۱۱۶ و ۶۹۰۰ نفر گزارش شده است.
دولت چین، از سفر افرادی که بدون اجازه جمعیت اسلامی چین، از سفارت عربستان، ویزا گرفته بودند، جلوگیری می‌کرد.
توسعه اقتصادی چین و بهبود وضعیت اقتصادی مردم، از جمله مسلمانان، در سال‌های اخیر موجب افزایش متقاضیان حج در این کشور شده است. شمار حاجیان این کشور در سال‌های ۱۴۲۷-۱۴۲۸ق به ترتیب ۹۷۰۰ و ۱۰۸۷۱ نفر گزارش شده است.
انجمن اسلامی چین، آمار حاجیان چینی در سال ۲۰۰۹م. (۱۴۳۰ق) را بیش از ۱۲ هزار نفر ذکر کرده است.
هزینه هر حاجی ۳۰ هزار یوان (کمی بیش از ۳ هزار یورو) است و حجاج، مجموعاً ۳۰ روز در
مکه و مدینه، اقامت می‌کنند. انجمن اسلامی چین، به نمایندگی از طرف دولت این کشور، مسئولیت اعزام، هدایت، نظارت و مذاکره با مقامات
سعودی را در خصوص مسایل حج و حجاج چینی، برعهده دارد. سالانه چندین هزار نفر از مسلمانان چینی نیز، خارج از سهمیه انجمن اسلامی و از طریق سفر به کشورهای همجوار و مناطق دیگر و مراجعه مستقیم به سفارت عربستان، موفق به اخذ روادید حج می‌شوند که جزو این آمار به حساب نمی‌آیند.
حاجیان این کشور سوغاتی چون
آب زمزم،
خرما و
تسبیح به همراه می‌آورند. این حاجیان، پس از بازگشت به کشور خود، ملقب به حاجی شده و لباس‌هایی سفید بر تن می‌کنند. افراد زیر ۴۵ و بالای ۶۰ سال حق ثبت نام در حج را ندارند و تمام حاجیان باید تحت واکسیناسیون قرار گرفته و کارت بهداشت دریافت کنند.
۱. اسلام در چین: ژاک گوسولت و بدرالدین حی: ترجمه عبدالحمید بدیع، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطائی، ۱۳۹۶ق.
۲. اطلس شیعه: رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش.
۳. الاعلام: خیر‌الدین بن محمود زرکلی (م۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
۴. افادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام: عبدالله بن محمد غازی (م۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
۵. تاریخ چین جدید: ژرژ دو باربیه: ترجمه فتح الله ثقفی، تهران، مؤسسه زبان‌های خارجی علمی، ۱۹۷۳ م.
۶. ترکستان الشرقیة البلد الاسلامی المنسی: توختی اخون ارکون، ۱۹۹۷. م.
۷. جغرافیای چین، پکن، اداره نشریات زبان‌های خارجی، ۱۹۷۳م.
۸. حج ۲۵: گزارشی از حج گزاری سال ۱۴۲۵ق برابر با سال ۱۳۸۳ش، رضا مختاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش.
۹. حج ۲۶: گزارش حج سال ۱۴۲۶ قمری برابر سال ۱۳۸۴ شمسی، محمد حسین رجبی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
۱۰. حج ۲۷: گزارش حج‌گزاری ایرانیان در موسم حج سال ۱۴۲۷ق، آذر و دی ۱۳۸۵ش، حسن مهدویان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
۱۱. حج ۲۸: (گزارشی از حج‌گزاری سال ۱۴۲۸ق): رضا بابایی و علی‌اکبر جوانفکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
۱۲. سایت Arabic. china. drg. cn: ۴ آگوست ۲۰۰۳.
۱۳. سایت go-makkah.com عنوان مطلب: الحج فی الصین: تاریخ درج ۴/۱۰/۲۰۱۰.
۱۴. سایت islamtimes.org مقاله: ماجرای نخستین حج مسلمانان چین پس از استقرار نظام کمونیستی: تاریخ درج: ۱۰ آذر ۱۳۸۸ش.
۱۵. الصین: لجنة التحریر، پکن، دار النشر باللغات الاجنبیه، ۲۰۰۹م.
۱۶. طرق الحج الآسیوی: مالزی، منشورات المنظمة الاسلامیه، ۱۴۳۱ق.
۱۷. مشکوة (فصلنامه): مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
۱۸. مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز (فصلنامه): تهران، وزارت امور خارجه.
۱۹. معجم المؤلفین: عمر کحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مکتبة المثنی.
۲۰. مکتب اسلام (ماهنامه)، قم، مؤسسه مکتب اسلام.
۲۱. الموسوعة العربیه: دمشق، ۲۰۰۵م.
www.britannica.com/EBchecked/tapic/۱۱۱۸۰۳/china
۲. www.britannica.com/EBchecked/topic/۱۱۲۵۵۷/chines elanguages/۷۵۰۳a/madern-standara-chinese-mandarin.
سید حامد موسوی علیزاده، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «چین»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۰۷/۲۵.
