چیستی تاریخ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چیستی
تاریخ، عبارت است از اینکه چیزی را در گستره زمان مورد
مطالعه قرار دهیم.
«
تاریخ» به صورت اشتراک لفظی در دو معنای متفاوت کاربرد دارد.
هنگامی که لفظ
تاریخ استعمال میشود، ممکن است منظور گوینده،
دانش تاریخ باشد که نام یک
علم است و یا حوادث و وقایع انسانی در گذشته باشد که موضوع علم
تاریخ است. متفکران زیادی متوجه این اشتراک لفظی و لزوم تفکیک آن هنگام بحث از تعاریف و مفاهیم
تاریخ بوده و آن را بیان داشتهاند.
مرحوم دکتر"
شریعتی" در این زمینه مینویسد: «در موضوع «
تاریخ» تناقضی در لفظ است، هم در لفظ
تاریخ در ادبیات فارسی و
عربی و هم در همین لفظ در معادل انگلیسی، فرانسه و آلمانیاش. در هر دو فرهنگ، دو مفهوم مختلف تحت یک کلمه به کار میرود. میدانیم که یک «علم» وجود دارد و یک «موضوع علم»؛ مثلاً زمین،
آسمان، عناصر و روان، موضوعهای علم است و زمینشناسی، هیات، شیمی، جامعهشناسی و روانشناسی، «خود علم». کلمهی طب داریم که نام علم است و موضوعش بدن انسان و بیماریهای بدن انسان است؛ بنابراین موضوع این علم، لفظی به نام «بیماریهای بدن» دارد و خود علم لفظ دیگری به نام «طب»، اما در
تاریخ، هر دو مفهوم، یعنی «موضوع
تاریخ» و «خود علم
تاریخ» در یک لفظ مشترک «
تاریخ» بیان میشود».
"مایکل استنفورد" هم این دو مطلب را از هم تفکیک میکند و تذکر میدهد که «موضوع
تاریخ» از آگاهی داشتن به آن متفاوت است، اما
دانش تاریخ را «خاطره
تاریخی» مینامد و انواع آن را بیان میکند. وی در این باره مینویسد:
«در آغاز باید این نکته روشن شود که
تاریخ یک چیز نیست، بلکه چندین چیز است.
تاریخ هم عبارت است از چیزی که اتفاق میافتد (موضوع
تاریخ) و هم تصویری که از آن در
ذهن میسازیم (
دانش تاریخ).
تاریخِ نخست همان چیزی است که ما میخواهیم
باور کنیم که مجموعهای باشد از رویدادها یا موقعیتهای عینی، با وجودهای قابل شناسایی و قابلِ تشخیص واقع شده در زمان و مکان معین.
تاریخِ دوم عبارت است از ذخیره، یادآوری، بازآفرینی و باز فهم آن رویدادهای و بالاخره تاثیر آنها بر شیوهی برخورد ما با رویدادها و موقعیتهای کنونی. با مسامحه، همهی این موارد را میتوان قلمرو
خاطره نامند.».
۱-
تاریخ نقلی:
تاریخ نقلی، علم به وقایع و حوادث و اوضاع و احوال انسانها در گذشته است، در مقابل اوضاع و احوالی که در زمان حال وجود دارد.
تاریخ نقلی، اولاً، جزئی است؛ یعنی علم به یک سلسله امور شخصی و فردی است، نه علم به کلیات و یک سلسله قواعد، ضوابط و روابط؛ ثانیاً، یک علم نقلی است، نه عقلی؛ ثالثاً، علم به بودنهاست، نه علم به شدنها؛ و رابعاً، به گذشته تعلق دارد نه به زمان حاضر.
۲- تعریف و ویژگیهای
تاریخ علمی:
تاریخ علمی، علم به قواعد و سنن حاکم بر زندگیهای گذشته است که از مطالعه و بررسی و تحلیل حوادث و وقایع گذشته به دست میآید.
تاریخ علمی مانند نقلی به گذشته تعلق دارد، نه به حال؛ و علم به بودنهاست نه علم به شدنها؛ اما، کلی است نه جزئی، عقلی است، نه نقلیِ محض.
۳- تعریف و ویژگیهای فلسفه
تاریخ: فلسفهی
تاریخ، علم به تحوّلات و تطوّرات جامعهها از مرحلهای به مرحلهی دیگر و شناخت قوانین حاکم بر آن تطوّرات و تحوّلات است.
فلسفه تاریخ مانند
تاریخ علمی، کلی است نه جزئی؛ و عقلی است، نه نقلی؛ اما برخلاف
تاریخ علمی، علم به «شدنِ» جامعههاست، نه علم به «بودن» آنها و نیز برخلاف
تاریخ علمی، مقوّم
تاریخی بودن فلسفهی
تاریخ، این نیست که به زمان گذشته تعلق دارد، بلکه این است که علم به جریانی است که از گذشته آغاز شده و ادامه دارد و تا آینده کشیده میشود. زمان «ظرف» اینگونه مسائل نیست، بلکه بعدی از ابعاد آنهاست.
"
شلینگ" معتقد است که
تاریخ را از سه دیدگاه میتوان مورد مطالعه و بررسی قرار داد:
۱. دیدگاه منطبق با واقع،
۲. دیدگاه منطبق با ایده،
۳. تلفیقی از این دو دیدگاه.
دیدگاه اول به واقعیتهای عینی توجه دارد؛ دیدگاه دوم به فاعل شناخت، سوژه و ذهن توجه دارد؛ و دیدگاه برتر، از وحدت و ترکیب این دو دیدگاه است. پس دیدگاه رئال یا واقع بر حوادث و وقایع به عنوان متعلّق اعیان توجه دارد و دیدگاه ایدهآل بر فاعل شناخت و بر ارزیابی «سوبژکتیو» و ذهنی حوادث نظر دارد؛ امام هنگامی که
تاریخنگاری به کمال میرسد، این دو دیدگاه با هم به کار گرفته میشوند. شلینگ تلفیق این دو با هم را «
هنر تاریخ» میداند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «چیستی تاریخ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۶.