چاه قلیب بدر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چاه قلیب بدر چاهی در
سرزمین بدر در ۱۵۵ کیلومتری جنوب غربی
مدینه و ۳۰۵ کیلومتری
مکه و محل دفن برخی از کشتگان
قریش در جنگ
بدر بوده است.
قلیب در لغت به معنای چاه بدون دیواره، قدیمی و نیز متروک در بیابان است.
بدر که همواره از توابع مدینه
و از چاه‌های متعدد و پرآب برخوردار بوده،
همزمان با ظهور
اسلام، سکونت‌گاه
بنی‌ضَمره و تیره
بنی‌غِفار این قبیله بود.
مکان دقیق این چاه به درستی مشخص نیست. ابن‌اسحاق با اقتباس از
قرآن که دو کرانه این دشت را به نسبت نزدیکی و دوری از
مدینه به العُدوة الدنیا و العدوة القُصوی تقسیم کرده
، چاه بدر را در قسمت العدوة الدنیا که محل استقرار سپاه مسلمانان بود، دانسته است.
اطلاق قلیب بر این چاه از زبان
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌تواند بیانگر وضعیت این چاه در آن عصر و متروکه بودن آن باشد.
منابع در تعیین حفرکننده و صاحب چاه‌های بدر به اختلاف از
بدر بن قریش، از اسلاف
قبیله قریش،
بدر بن
یخلد بن
نضر بن کنانه،
مردی از
جهینه با نام بدر
و نیز مردی از
بنی‌النار یاد کرده‌اند.
شهرت قلیب بدر به سبب آن است که در پایان جنگ بدر (سال دوم) به دستور پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، اجساد برخی از سران مشرکِ کشته شده در جنگ، همچون
ابوجهل مخزومی،
عُتبه و
شیبه، فرزندان ربیعه،
ولید بن عتبه،
به درون آن افکنده شد.
سپس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، بالای چاه، نام یکایک آنان را صدا زد و با آن‌ها سخن گفت
و در پاسخِ
اصحاب که از گفت‌وگوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با مردگان متعجب بودند، آنان را شنوا، اما در پاسخگویی ناتوان دانست.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اینان را
اصحاب قلیب خواند.
بر این اساس، روز بدر نیز با نام
یوم القلیب خوانده شده است.
با توجه به معنای قلیب که گاه بر چاه متروک نیز اطلاق می‌شود و نیز گزارش دفن کشتگان در این چاه، به نظر این چاه، برخلاف دیگر چاه‌های بدر که در این نبرد مورد استفاده مسلمانان قرار گرفت، فاقد آب بوده است. برخی سفرنامه نویسان قرن هفتم و هشتم، در بازدید از این مکان، تنها از وجود نخلستانی در مکان چاه خبر داده‌اند.
۱) مقدسي، محمد بن احمد، احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، قاهره، مکتبة مدبولي، ۱۴۱۱ق.
۲) طبري، علي بن عبدالقادر، الارج المسکي في التاريخ المکي، تصحيح اشرف احمد جمال، مکه، مکتبه التجاريه، ۱۴۱۶ق.
۳) طبرسي، فضل بن حسن،
اعلام الوري
باعلام الهدي، تصحيح مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، ۱۴۱۷ق.
۴) حازمي، محمد بن موسي، الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه: (م,۵۸۴ق.)، به کوشش حمد الجاسر، بي‌نا، بي‌تا.
۵)
علم الهدی، سيد مرتضي، امالي، به کوشش سيد محمد بدرالدين النعساني حلبي، قم، مکتبة النجفي، ۱۴۰۳ق.
۶) مقريزي، احمد بن علي، امتاع الاسماع بما للنبي من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، به کوشش محمد عبدالحميد النميسي، بيروت، دار الکتب
العلميه، ۱۴۲۰ق.
۷) بلاذري، احمد بن يحيي، انساب الاشراف، تحقيق سهيل صادق زکار و رياض زرکلي، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
۸) ذهبي، شمس‌الدين، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و
الاعلام، به کوشش عمر عبدالسلام، بيروت، دار الکتاب العربي، ۱۴۱۰ق.
۹) طبري، محمد بن جرير، تاريخ الطبري (تاريخ الامم و الملوک)، (بيروت، دار الکتب
العلميه، ۱۴۱۷ق.
۱۰) ابن‌حزم، علي بن احمد، جمهرة انساب العرب، به کوشش گروهي از
علما، بيروت، دار الکتب
العلميه، ۱۴۱۸ق.
۱۱) ابن‌جبير، محمد بن احمد، رحلة ابن جبير، بيروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
۱۲) ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة ابن بطوطه (تحفة النظار في غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، تحقيق عبدالهادي تازي، رباط، اکاديميه المملکه المغربيه، ۱۴۱۷ق.
۱۳) بيهقي، احمد بن حسين، السنن الکبري، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
۱۴) ابن‌هشام، عبدالملک، السيرة النبويه، به کوشش محمد محيي الدين، قاهره، مکتبه محمد علي صبيح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
۱۵) بخاري، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، به کوشش عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، بيروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
۱۶) بدرعيني، محمود بن احمد، عمدة القاري، بيروت، دار احياء التراث العربي.
۱۷) عسقلاني، ابن‌حجر، فتح الباري شرح صحيح الامام ابي‌عبدالله محمد بن اسماعيل البخاري، شرح عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، تحقيق محمد فؤاد عبدالباقي و محب‌الدين خطيب، بيروت، دار المعرفه، بی‌تا.
۱۸) شيباني، عمر بن ابي عاصم، کتاب السنه، به کوشش محمد الباني، بيروت، المکتب الاسلامي، ۱۴۱۳ق.
۱۹) ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
۲۰) ابن‌حنبل، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بيروت، دار الصادر، بي‌تا.
۲۱) فيومي، احمد بن محمد، المصباح المنير في غريب الشرح الکبير للرافعي، قم، دار الهجره، ۱۴۰۵ق.
۲۲) ابي‌شيبه، عبدالله بن محمد، المصنّف في الاحاديث و الآثار، به کوشش سعيد محمد اللحام، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
۲۳) حموي، ياقوت بن عبدالله،
معجم البلدان، بيروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
۲۴) بکري، عبدالله بن عبدالعزيز،
معجم ما
استعجم من اسماء البلاد و المواضع، به کوشش السقاء، بيروت،
عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
۲۵) بلادي، عاتق بن غيث،
معجم معالم الحجاز، دار مکه، ۱۳۹۸ق.
۲۶) واقدي، محمد بن عمر، المغازي، به کوشش مارسدن جونس، بيروت، مؤسسة
الاعلمي، ۱۴۰۹ق.
۲۷) شيخ صدوق ، محمد بن علي، من لايحضره الفقيه، تحقيق و تصحيح علي‌اکبرغفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «چاه قلیب بدر»، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۴/۱۴.
