• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پیشینه مقتل نگاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



در این مبحث سعی بر آن است که اشاره‌ای به پیشینه مقتل نگاری در زبان عربی و فارسی شود که در زیر به برخی از مقاتل نگارش شده اشاره میشود.





۱.۱ - مقتل ابوالقاسم اصبغ بن نباته

مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی ، از این صحابه خاص امیر مؤمنان علی علیه‌السّلام به عنوان اولین مقتل نگار یاد می‌کند و درباره او می‌نویسد: «اقول والظاهر انه اول من کتب مقتل الحسین و کتابه اسبق کتب المقاتل»، و برخی از محققان از ابومخنف لوط بن یحیی ازدی غامدی به عنوان نخستین مقتل نگار عاشورا یاد کرده‌اند که هم عصر با امام جعفر صادق علیه‌السّلام بوده است
[۲] ثارالله، چاپ اول، ص۸.
که قدمت زمانی اصبغ بن نباته بر او نیازی به توضیح ندارد.
بسیاری از محققان از جمله مؤلف «روضات الجنات» روضة الشهدای ملاحسین واعظ کاشفی (متوفای ۹۱۰ ه. ق) را به عنوان اولین مقتل پارسی معرفی کرده‌اند
[۳] روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، محمد باقر موسوی خوانساری، ج۳، ص۲۳۰.
ولی بطلان این نظر بر اهل تحقیق پوشیده نیست؛ زیرا در قدمت زمانی برخی از متون منثوری که به نقل و بررسی وقایع عاشورا پرداخته‌اند، تردیدی وجود ندارد و در پیشینه نثر فارسی می‌توان عناوین این آثار و موضوعاتی را که درباره حادثه کربلا نگاشته‌اند، به روشنی نشان داد و ما از آنها در اینجا به خاطر اهمیتی که دارند به صورت گذرا یاد می‌کنیم:

۱.۲ - ترجمه تاریخ طبری

مرحوم ملک الشعرای بهار از چهار کتاب زیر به عنوان قدیم‌ترین نثر فارسی یاد کرده‌اند که سومین آنها مورد استفاده ماست و ما به خاطر اهمیت موضوع آنها را نقل می‌کنیم:
الف- مقدمه شاهنامه ابومنصوری ترجمه تفسیر طبری
ج- ترجمه تاریخ طبری ، که در سنه ۳۵۶ هجری به امر امیر ابوصالح منصور بن نوح سامانی که بر زبان ابی الحسن الفایق الخاصة پیغام فرستاد سوی ابو علی محمد بن محمد البلعمی الوزیر، و وی آن را به پارسی دری برگردانید. این کتاب هم در غایت فصاحت و سادگی است.
د- حدود العالم من المشرق الی المغرب.
[۴] سبک شناسی، محمد تقی بهار «ملک الشعرا»، ج۱، ص۲۳۴_ ۲۳۶.


۱.۳ - ترجمه «الفتوح» ابن اعثم (م ۳۱۴ ه)

از محمد بن احمد مستوفی هروی ، محقق سده ششم هجری که از آن به نام‌های: فتوحات الشام و تاریخ فتوح نیز یاد کرده‌اند.
[۵] شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، محمد علی مجاهدی، ص۱۵۸_ ۱۵۹.


۱.۴ - مقتل الشهداء

تالیف شاعری با تخلص «عاصی» به زبان فارسی با تاریخ کتابت ۸۸۷ ه. ق مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی ضمن معرفی این مقتل فارسی می‌نویسد: فیظهر انه مقدم علی «روضة الشهداء» للکاشفی المتوفی سنة ۹۱۰ ه. ق.

۱.۴ - مقتل الشهداء

تالیف ابو المفاخر رازی به زبان فارسی که بارها مورد استفاده ملاحسین واعظ کاشفی قرار گرفته و در روضة الشهداء از آن یاد کرده است. مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره این مقتل می‌نویسند: ینقل عنه فی روضة الشهداء کثیرا لا سیما من منظوماته منها نظم رجز قاسم بن الحسن علیه‌السّلام و منها نظم قول اهل الکوفة فی کتبهم الی الحسین علیه‌السّلام .

۱.۶ - مقتل نور الائمة

تالیف ابو المؤید خوارزمی که ملاحسین واعظ کاشفی در تالیف روضة الشهداء از مطالب آن سود جسته است ولی تاریخ تالیف آن برای نگارنده این سطور مشخص نشد.
[۸] شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، محمد علی مجاهدی، ص۱۵۹.
بر این اساس در قدمت زمانی این پنج اثر منثور پارسی- که کلا و یا بخش‌هایی از آنها به روایت حادثه کربلا اختصاص دارد- بر «روضة الشهداء» تردیدی وجود ندارد.


۱. الذریعة الی تصانیف الشیعة، آقابزرگ تهرانی، ج۲۲، ص۲۳ ۲۴.    
۲. ثارالله، چاپ اول، ص۸.
۳. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، محمد باقر موسوی خوانساری، ج۳، ص۲۳۰.
۴. سبک شناسی، محمد تقی بهار «ملک الشعرا»، ج۱، ص۲۳۴_ ۲۳۶.
۵. شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، محمد علی مجاهدی، ص۱۵۸_ ۱۵۹.
۶. الذریعة الی تصانیف الشیعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۲، ص۳۳.    
۷. الذریعة الی تصانیف الشیعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۲، ص۳۲.    
۸. شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، محمد علی مجاهدی، ص۱۵۹.



پژوهشی در مقتل های فارسی، برگرفته از مقاله «پیشینه مقتل نگاری».    




جعبه ابزار