پیشینه مقتل نگاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مبحث سعی بر آن است که اشاره‌ای به پیشینه مقتل نگاری در
زبان عربی و فارسی شود که در زیر به برخی از مقاتل نگارش شده اشاره میشود.
مرحوم
شیخ آقا بزرگ تهرانی ، از این
صحابه خاص
امیر مؤمنان علی علیه‌السّلام به عنوان اولین مقتل نگار یاد می‌کند و درباره او می‌نویسد: «اقول والظاهر انه اول من کتب مقتل الحسین و کتابه اسبق کتب المقاتل»،
و برخی از محققان از
ابومخنف لوط بن یحیی ازدی غامدی به عنوان نخستین مقتل نگار عاشورا یاد کرده‌اند که هم عصر با
امام جعفر صادق علیه‌السّلام بوده است
که قدمت زمانی
اصبغ بن نباته بر او نیازی به توضیح ندارد.
بسیاری از محققان از جمله مؤلف «روضات الجنات» روضة الشهدای
ملاحسین واعظ کاشفی (متوفای ۹۱۰ ه. ق) را به عنوان اولین مقتل پارسی معرفی کرده‌اند
ولی بطلان این نظر بر اهل تحقیق پوشیده نیست؛ زیرا در قدمت زمانی برخی از متون منثوری که به نقل و بررسی وقایع عاشورا پرداخته‌اند، تردیدی وجود ندارد و در پیشینه
نثر فارسی می‌توان عناوین این آثار و موضوعاتی را که درباره
حادثه کربلا نگاشته‌اند، به روشنی نشان داد و ما از آنها در اینجا به خاطر اهمیتی که دارند به صورت گذرا یاد می‌کنیم:
مرحوم
ملک الشعرای بهار از چهار کتاب زیر به عنوان قدیم‌ترین نثر فارسی یاد کرده‌اند که سومین آنها مورد استفاده ماست و ما به خاطر اهمیت موضوع آنها را نقل می‌کنیم:
الف- مقدمه شاهنامه ابومنصوری ترجمه
تفسیر طبریج- ترجمه
تاریخ طبری ، که در سنه ۳۵۶ هجری به امر امیر ابوصالح منصور بن نوح سامانی که بر زبان ابی الحسن الفایق الخاصة پیغام فرستاد سوی
ابو علی محمد بن محمد البلعمی الوزیر، و وی آن را به پارسی دری برگردانید. این کتاب هم در غایت فصاحت و سادگی است.
د- حدود العالم من المشرق الی المغرب.
از
محمد بن احمد مستوفی هروی ، محقق سده ششم هجری که از آن به نام‌های: فتوحات الشام و تاریخ فتوح نیز یاد کرده‌اند.
تالیف شاعری با تخلص «عاصی» به
زبان فارسی با تاریخ کتابت ۸۸۷ ه. ق مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی ضمن معرفی این مقتل فارسی می‌نویسد: فیظهر انه مقدم علی «روضة الشهداء» للکاشفی المتوفی سنة ۹۱۰ ه. ق.
تالیف
ابو المفاخر رازی به زبان فارسی که بارها مورد استفاده ملاحسین واعظ کاشفی قرار گرفته و در روضة الشهداء از آن یاد کرده است. مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره این مقتل می‌نویسند: ینقل عنه فی روضة الشهداء کثیرا لا سیما من منظوماته منها نظم رجز قاسم بن الحسن علیه‌السّلام و منها نظم قول اهل الکوفة فی کتبهم الی الحسین علیه‌السّلام .
تالیف
ابو المؤید خوارزمی که ملاحسین واعظ کاشفی در تالیف روضة الشهداء از مطالب آن سود جسته است ولی تاریخ تالیف آن برای نگارنده این سطور مشخص نشد.
بر این اساس در قدمت زمانی این پنج اثر منثور پارسی- که کلا و یا بخش‌هایی از آنها به روایت حادثه
کربلا اختصاص دارد- بر «روضة الشهداء» تردیدی وجود ندارد.
پژوهشی در مقتل های فارسی، برگرفته از مقاله «پیشینه مقتل نگاری».
