• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پیامبر و اهل کتاب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


احبار و راهبان اهل کتاب به خاطر آنچه در کتاب مقدس آن‌ها در مورد ظهور پیامبر آخرالزمان آمده بود، از بعثت ایشان خبر می‌دادند و به بیان نام و صفات ایشان می‌پرداختند.
در مورد روابط اهل کتاب با پیامبر باید گفت که مسیحیان در مقایسه با یهودیان مواضع ملایم‌تری نسبت به اسلام داشتند. دشمنی، پیمان‌شکنی و ایجاد تفرقه میان مسلمانان را می‌توان از جمله مخالفت‌های یهودیان با اسلام و پیامبر دانست.

فهرست مندرجات

۱ - مقدمه
۲ - برخورد یهود با پیامبر
       ۲.۱ - انکار و لجاجت
       ۲.۲ - مخالفت
              ۲.۲.۱ - روایت صفیه
              ۲.۲.۲ - نتیجه مخالفت
              ۲.۲.۳ - مخالفت با تغییر قبله
       ۲.۳ - تفرقه اندازی
       ۲.۴ - پیمان‌شکنی
              ۲.۴.۱ - اولین گروه عهدشکن
۳ - قبایل یهودی زمان پیامبر
       ۳.۱ - قبیله بنی‌نضیر
       ۳.۲ - قبیله بنی‌قریظه
       ۳.۳ - یهودیان خیبر
       ۳.۴ - دیگر قبایل یهود
۴ - رابطه مسیحیان با پیامبر
       ۴.۱ - جدی‌ترین رودررویی
۵ - پانویس
۶ - منبع

احبار و رهبانان به عنوان عالم‌ترین مردم به بعثت نبی‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و زمان وقوع آن در جاهلیت، مردم بت‌پرست و مشرک شبه‌ جزیره را از بعثت قریب‌الوقوع پیامبری که بر دین ابراهیم خلیل است و نامش احمد است خبر می‌دادند؛ چرا که در کتب‌شان صفاتش را جسته بودند و اسم و صفات ظاهر او را نیز می‌دانستند.
[۱] ابن اسحاق، محمد، سیره ابن اسحاق، تحقیق سهیل زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ص۸۳.    
[۲] قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۳.
[۳] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۲۹۵.    
[۴] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۲۶-۱۲۹.    
[۵] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۷۴.    
[۶] صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵، ج۱، ص۱۹۸.    

اهل مدینه پیوسته از علمای یهود از احوال پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌شنیدند و آنان اهل مدینه را از اوصاف و احوال او از زبان تورات و انجیل آگاه می‌ساختند.
[۷] اسحاق، محمد، سیره ابن اسحاق، تحقیق سهیل زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ص۸۳.    
[۸] قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۳.
[۹] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۲۹۵.    
[۱۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۲۶-۱۲۹.    
[۱۱] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۷۴.    
[۱۲] صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵، ج۱، ص۱۹۸.    


ورود رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آسایش و امنیت برای مردم مدینه به ارمغان آورده بود؛ به تدریج ایشان به وسیله مردم مدینه، اساس امتی واحد را پی می‌ریخت و در راستای تحقق این امر، از مهاجر و انصار و نیز از یهودیان مدینه، پیمان‌نامه مفصلی گرفت.
[۱۳] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۰۲.    

اگر چه در این پیمان سه تیره بزرگ از یهودیان اصیل مدینه شرکت نکردند و فقط یهودیان اوس و خزرج و مشرکان این دو قبیله این پیمان را امضاء کردند؛ ولی بعدها، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با این سه گروه نیز پیمان جداگانه‌ای امضاء کردند که در تاریخ مضبوط است.
[۱۴] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲، ص۶۹.    
[۱۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، ج۱۹، ص۱۱۰-۱۱۱.    


۲.۱ - انکار و لجاجت

گسترش اسلام در میان انصار و قبایل اطراف مدینه باعث شد گروهی از سران جاه‌طلب و بزرگان یهود از روی حسادت و رشکی که نسبت به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیدا کرده بودند درصدد مخالفت و کارشکنی برآمده و گروهی از مردم مدینه را نیز که هنوز مسلمان نشده و یا به ظاهر اسلام آورده بودند با خود هم‌دست کردند.
[۱۶] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۳.    
[۱۷] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۴، ص۲۵۰.    

هم‌دستان یهودیان مردمان منافقی بودند که برای حفظ جان و مال خود مسلمان شده بودند؛ ولی در باطن به دین پدران مشرک خود می‌زیستند آنان با یهودیانی که مخالف رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند جلسات سری و رفت و آمدهای مخفیانه داشتند بزرگان جاه‌طلب یهود مخالفت خود را علنی کرده و ابتدا برای سست کردن عقاید مسلمانان به سؤالات علمی و مذهبی زیادی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست یازیدند و به خیال خود خواستند بدین وسیله آن حضرت را به زانو درآورند و مسلمانان را متفرق سازند؛ ولی خدای تعالی به وسیله وحی پیامبر گرامی‌اش را یاری فرموده، پاسخ سؤالاتشان را می‌داد.
[۱۸] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۳.    

آنان هر سؤالی می‌کردند جواب روشن و واضح از آن حضرت دریافت می‌کردند با این حال برای اینکه از زیر بار گرایش به اسلام شانه خالی کنند با لجاجت خاصی در پاسخ به درخواست پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که می‌فرمود: «ایمان بیاورید» می‌گفتند: «ما گفته‌های تو را درست نمی‌فهمیم.»
[۱۹] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۵۳۴.    

در پاسخ به این پرسش‌های یهودیان، آیات زیادی نازل شده است. قسمت عمده‌ این مجادله‌ها در سوره‌های بقره و نساء منعکس شده است. با مطالعه این آیات عمق عناد و لجاجت یهودیان نسبت به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آشکار می‌شود.

۲.۲ - مخالفت

این مخالفان تنها از یک تیره و یا یک قبیله از یهود نبودند؛ بلکه در تمام قبایل یهود مدینه، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مخالفینی داشت.
حیی بن اخطب و برادرانش ابویاسر و جدی، سلام بن مشکم، سلام بن ابی‌الحقیق، کعب بن اشرف، عبدالله بن صوریا، ابن‌صلوبا، زبیر بن باطا، کردم بن زید، و غیره از جمله بزرگان قبایل یهود بودند که به مخالفت با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برخاسته و سؤالاتی از آن حضرت می‌کردند
[۲۰] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۴ -۵۱۶.    
[۲۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۲۸۳- ۲۸۶.    
و در صدد تفرقه و اختلاف میان مسلمانان برآمده بودند.

۲.۲.۱ - روایت صفیه

از ام‌المؤمنین صفیه دختر حُیَیِ بنت اخطب نقل شده که می‌گفت: «... هنگامی که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه مهاجرت فرمود و در پیش قوم بنی‌عمرو بن عوف ماندگار شد پدر و عمویم صبح زود بیرون رفتند و تا غروب آفتاب برنگشتند وقتی باز آمدند خسته و کسل و درمانده بودند و به آرامی قدم می‌نهادند همچون گذشته با شادمانی به سویشان دویدم آن‌قدر در‌اندوه فرو رفته بودند که مرا ندیدند در این هنگام از عمویم شنیدم که به پدرم می‌گفت: «آیا این همان پیامبر است؟ پدرم گفت: البته. عمویم گفت: آیا او را می‌شناسی و تاییدش می‌کنی؟ گفت: آری. عمویم گفت: درباره‌اش چه می‌گویی؟ گفت: بخدا قسم تا زنده‌ام با او دشمنم.»
[۲۲] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸- ۵۱۹.    
[۲۳] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۵۳۳.    

بارها رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رؤسای یهود را مورد خطاب قرار داده که: «ای گروه یهود از خدا بترسید و ایمان بیاورید به خدا قسم شما بدرستی می‌دانید آنچه برایتان آوردم حق است و من رسول خدایم»؛ اما آنان در جواب می‌گفتند: «ما گفته‌های تو را درست نمی‌فهمیم و همچنان بر کفر خود اصرار می‌ورزیدند.»
[۲۴] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۵۳۴.    
در این‌باره آیات ۳۴ و ۱۱۶ سوره نساء نازل شد.

۲.۲.۲ - نتیجه مخالفت

این مجادله‌ها اگر چه بر شدت عناد یهود می‌افزود؛ اما عقیده مسلمانان را به پیامبرشان تحکیم می‌بخشید و مقام علمی و اطلاعات غیبی وی را بر همگان روشن و آشکار می‌ساخت و گاه باعث می‌شد که گروه قلیلی از یهودیان به او ایمان بیاورند.
عبدالله بن سلام و مخیریق از جمله دانشمندان یهود بودند که با مذاکرات مفصل با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان آوردند.
[۲۵] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۳۳۴-۳۵۷.    
[۲۶] ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۱، ص۲۴۴-۲۵۰.    
یهودیان با شنیدن این خبر ایشان را به سخره گرفته و به طعنه می‌گفتند: «اینان افرادی انگشت‌شمار از اراذل و اشرار ما هستند که به محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان آورده و مسلمان شده‌اند اگر از مردمان شریف و اصیل یهود بودند هرگز دست از دین آباء و اجدادی خویش برنمی‌داشتند و به دین دیگری نمی‌گرویدند.
[۲۷] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۷.    


۲.۲.۳ - مخالفت با تغییر قبله

جریان تغییر قبله نیز عرصه‌ای دیگر در کینه‌توزی و عداوت یهود بود. بعد از این واقعه عده‌ای از بزرگان یهود نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده گفتند: «ای محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تو با اینکه عقیده‌ داری پیرو دین ابراهیم هستی چه چیز تو را وادار کرد که قبله خود را از بیت‌المقدس بگردانی؟ اینک به سوی قبله باز گرد تا ما پیروی‌ات کنیم» البته مقصودشان از این سخن این بود که تلوّن مزاج پیغمبر اسلام را ثابت کنند و گرنه در حقیقت قصد ایمان بدان حضرت را نداشتند.
[۲۸] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۰.    


۲.۳ - تفرقه اندازی

در پی ناکامی یهودیان در سست کردن عقیده مسلمانان نسبت به رسول گرامی اسلام با پیش کشیدن سؤالات پیچیده، یهودیان نقشه دیگری طرح کردند و آن اصل «تفرقه بینداز و حکومت کن» بود.
یهودیان به فکر افتادند که به آتش اختلاف و نفاق کهنه انصار دامن بزنند و جنگ‌های ۱۲۰ ساله اوسیان و خزرجیان را که در سایه ایمان و اسلام از بین رفته بود تجدید کنند تا سرانجام در قوای داخلی مسلمانان جنگ و خونریزی آغاز شود.
روزی عده‌ای از اوسیان و خزرجیان در نقطه‌ای گرد آمده مشغول گفتگو بودند وحدت و یگانگی این گروه که دیروز دشمن خون‌آشام یکدیگر بودند، شاس بن قیس - از سران کینه‌توز یهود را سخت متاثر کرد فوراً به جوانی یهودی که همراه او بود اشاره کرد که میان آنها رفته از جنگ بعاث که میان اوس و خزرج اتفاق افتاده بود سخن به میان آورد.
آن جوان خاطرات گذشته را چنان تشریح کرد که نزاع و تفاخر میان دو دسته مسلمان اوس و خزرج آغاز گردید نزدیک بود که آتش جنگ میان آنان شعله‌ور شود که خبر به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید و از نقشه شوم مخالفان آگاه گردید؛
فوراً با گروهی از یاران خود پیش آنها آمد و فرمود: «ای گروه مسلمانان خدا را در نظر بیاورید آیا دوباره به یاد دوران جاهلیت افتاده‌اید؟ در صورتی که من در میان شما هستم و پس از آنکه خداوند شما را به اسلام راهنمائی فرمود و بدان گرامی داشت و بوسیله آن عادات جاهلیت را از شما دور نمود و از کفر نجات‌تان داد و میان شما اتحاد و اتفاق ایجاد کرد.»
سخنان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنان را به خود آورد از این‌رو گریان شده، همدیگر را در آغوش کشیدند و از درگاه خداوند طلب مغفرت کردند.
[۲۹] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۵.    
خداوند در این باره آیه ۱۰۵ آل‌عمران را نازل فرمود.

۲.۴ - پیمان‌شکنی

نقشه‌های یهود در اینجا خاتمه نیافت بلکه کم‌کم دامنه خیانت و پیمان‌شکنی و نقض ‌عهدشان توسعه یافت تا اینکه بعد از جنگ بدر دشمنی‌شان را علنی کرده
[۳۰] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۴۷۹.    
[۳۱] الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۲.    
[۳۲] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۲.    
[۳۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۸.    
[۳۴] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
به تحریک احزاب قریش علیه مسلمانان پرداختند و به تذکرات رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وقعی نمی‌نهادند.
[۳۵] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۸.    
[۳۶] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۴۷۹.    
[۳۷] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
فعالیتهای کعب بن اشرف در مکه نمونه بارزی از این عهدشکنی آشکار است.
[۳۸] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۱۰.    
[۳۹] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۸۵-۱۹۰.    
[۴۰] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۴.    
[۴۱] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۴۸۸-۴۸۹.    


۲.۴.۱ - اولین گروه عهدشکن

نخستین گروه از یهودیان که آشکارا عهد شکستند بنی‌قینقاع بودند.
[۴۲] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۴۸.    
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنها را جمع کردند و فرمودند: «ای گروه یهود، ایمان بیاورید به خدا قسم، شما می‌دانید که من رسول خدایم؛ و گرنه به شما بلایی به مراتب بالاتر از قریش به شما می‌رسد.» آنها در جواب، به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفتند: «ای محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؛ پیروزی‌ات تو را مغرور نکند؛ بدرستی تو با گروهی نادان جنگیدی و مقهورشان کردی در صورتی که ما مرد جنگ و مبارزه‌ایم؛ اگر با ما جنگ کنی خواهی دانست که با چون مایی نبرد نکرده بودی.»
[۴۳] بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۸.    
[۴۴] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
آنان همچنان بر کفر و عنادشان اصرار می‌ورزیدند تا اینکه در بازار بنی‌قینقاع به زنی مسلمان، اهانت کردند؛ این جریان شهادت فردی از مسلمانان را در پی‌داشت.
[۴۵] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
[۴۶] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۴۸.    
[۴۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۹.    

نقض عهد بنی‌قینقاع، عکس‌العمل شدید پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و دیگر مسلمانان را به دنبال داشت. مسلمانان برای جنگ با بنی‌قینقاع از مدینه خارج شدند و آنان را در محاصره گرفتند؛ پس از ۱۵ روز محاصره، یهودیان خود را تسلیم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کردند، حضرت نیز دستور اخراجشان را از مدینه صادر فرمودند.
[۴۸] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۸.    
[۴۹] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۲۶.    
[۵۰] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۲.    
[۵۱] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۲، ص۴۹.    
[۵۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۹.    
[۵۳] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۴۸۰.    


در زمان پیامبر قبایل مختلفی از یهود در قسمت‌های مختلف مدینه و شبه جزیره عربستان سکونت می‌کردند.

۳.۱ - قبیله بنی‌نضیر

بنی‌نضیر نیز گروهی دیگر از یهودیان بودند که به جهت عهد شکنی‌شان مورد غضب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قرار گرفتند.
علت این رویداد آن بود که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به همراه عده‌ای از اصحاب، جهت کمک گرفتن از یهودیان بنی‌نضیر در امر دیه دو مرد از بنی‌کلاب، به محله آنان رفته بودند؛ در حالی که ایشان به همراه اصحاب، در پشت دیوار یکی از خانه‌هایشان به انتظار کمک آنها نشسته بودند، یهودیان فرصت را غنیمت شمرده، تصمیم به قتل پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گرفتند؛
[۵۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۳۹.    
[۵۵] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۱۹۰.    
اما رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از طریق وحی متوجه توطئه‌شان شده آنجا را ترک کردند؛ ایشان به سرعت به مدینه آمده، مسلمانان را برای جنگ با یهودیان بنی‌نضیر فرا خواندند. مسلمانان قلعه بنی‌نضیر را در بر گرفتند؛ این محاصره ۱۵ روز به طول انجامید.
[۵۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۳۹.    
[۵۷] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۱۹۰.    
[۵۸] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۴۳.    

تا اینکه بنی‌نضیر به تنگ آمده به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیغام دادند که حاضرند از این سرزمین بروند به شرطی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اجازه دهند جز اسلحه هر آنچه اثاث دارند و شتران‌شان قدرت حمل آن را دارند با خود بار کرده ببرند؛
[۵۹] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۱۹۱.    
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز پذیرفتند.
[۶۰] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۱۳.    
[۶۱] یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۴۹.    
[۶۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۳۹.    
[۶۳] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۵۵۱-۵۵۳.    
[۶۴] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ص۴۴.    
[۶۵] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۳۷۷.    

آنان بعد از اخراج از سرزمینشان، به خیبر رفتند. در پی آن، سرانشان - حیی بن اخطب و کنانه بن ابی‌الحقیق و دیگران- به مکه رفتند تا با تحریک و تحریض قریش و دیگر قبائل عرب، مقدمات جنگی بزرگ، علیه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را فراهم آورند.
[۶۶] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۵۶۵ – ۵۶۶.    
[۶۷] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ص۵۰.    
[۶۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۴۳.    
[۶۹] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ج۲، ص۴۴۱.    


۳.۲ - قبیله بنی‌قریظه

آنان یهودیان بنی‌قریظه را نیز با خود همراه کردند و جنگ احزاب را پدید آوردند؛ اما این جنگ نیز با شکست مشرکین خاتمه پذیرفت. بعد عزیمت سپاه کفر، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بواسطه پیمان‌شکنی بنی‌قریظه به آنان حمله برد و آنها را در محاصره گرفت.
بعد از چند روز محاصره، سرانجام یهودیان به ستوه آمده تسلیم شدند با تسلیم شدن آنها و به درخواست اوسیان مبنی بر ملاحظه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با هم‌پیمان سابق آنها حضرت به حکمیت سعد معاذ -بزرگ اوسیان- رضایت دادند یهودیان نیز به این امر راضی بودند.
[۷۰] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۲۴۰.    
به حکم سعد بن معاذ، مردان‌شان که ۶۰۰ یا ۷۰۰ نفر بودند و برخی تا ۹۰۰ نفر هم برشمرده‌اند کشته شده و زنانشان به اسارت درآمدند.
[۷۱] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۲۴۰-۲۴۱.    
[۷۲] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ص۵۷.    
[۷۳] واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۲، ص۴۹۶-۵۱۲.    
[۷۴] یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۵۲.    
[۷۵] لاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۳۰-۳۱.    


۳.۳ - یهودیان خیبر

یهودیان خیبر، آخرین گروه از یهودیان قدرتمند حجاز بودند که بدست سپاهیان اسلام از پا درآمدند.
[۷۶] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۱۳.    
[۷۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۵۲.    
[۷۸] یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۵۶.    

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از مراجعت از حدیبیه در محرم سال هفتم هجری رهسپار جنگ با یهودیان خیبر که همچنان به کارشکنی و تحریک دشمنان اسلام مشغول بودند، شدند.
[۷۹] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۳۲۸.    
[۸۰] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۲۲.    
[۸۱] طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۳، ص۹.    
قلاع هفتگانه خیبر یعنی ناعم، قموص، ابی، نزار، زبیر، وطیح و سلالم یکی پس از دیگری با رشادتهای مسلمانان، بخصوص امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) فتح شدند.

۳.۴ - دیگر قبایل یهود

یهودیان دیگر نقاط شبه جزیره عربستان نظیر یهودیان تیماء،
[۸۲] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ص۳۲۶.    
[۸۳] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۴۴.    
وادی‌القری،
[۸۴] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۴۳.    
[۸۵] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۶۹.    
[۸۶] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۲۴.    
طائف،
[۸۷] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۶۳-۶۴.    
ایله و مقنا
[۸۸] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۶۷.    
از دیگر یهودیانی بودند که به شرط جزیه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مصالحه کردند.

گرچه حضور مسیحیان در جزیرة العرب به سابقه حضور یهودیان نمی‌رسید؛ اما آنان نیز به مانند یهودیان از آمدن قریب‌الوقوع پیامبر آخرالزمان در این منطقه خبر می‌دادند.
[۸۹] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۲۸.    

در زمان ظهور پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نجران مرکز مسیحیان در بلاد عرب به شمار می‌آمد و دارای نظام سیاسی و اداری خاصی بود. مقاماتی چون «اسقف» بعنوان امام و رئیس مدارس‌شان، «العاقب» بعنوان امیر و صاحب ‌رای‌شان که بدون نظر او حکمی صادر نمی‌شد، و «السید» بعنوان رئیس اجتماعات‌شان از عمده‌ترین مقامات‌شان به حساب می‌آمدند.
[۹۰] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۱، ص۵۷۳.    
[۹۱] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۲۶۷.    
[۹۲] ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴، ج۶، ص۹.    

مسیحیان عربستان مواضع ملایم‌تری نسبت به یهودیان، علیه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اتخاذ می‌نمودند از این‌رو مورد تمجید خداوند در قرآن قرار گرفته و بعنوان نزدیکترین دوستان مسلمانان معرفی شده‌اند.
[۹۳] بقره/سوره۲، آیه۸۳.    


۴.۱ - جدی‌ترین رودررویی

شاید بتوان جریان مباهله را که در سال‌های اول هجرت در مدینه اتفاق افتاد جدی‌ترین رودررویی مسیحیان با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر شمرد که در پی انصراف مسیحیان از مباهله، از سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ملزم به پرداخت جزیه شدند
[۹۴] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۷۱-۵۸۲.    
[۹۵] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۲۶۸.    
و پیمان‌نامه‌ای نیز میان آنها و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) منعقد گردید.
[۹۶] حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۲، ص۸۳.
بدین ترتیب مسیحیان نجران، جزء اولین طوایفی بودند که به دولت نوپای مدینه، جزیه پرداختند.
منابع:

۱. ↑ ابن اسحاق، محمد، سیره ابن اسحاق، تحقیق سهیل زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ص۸۳.    
۲. ↑ قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۳.
۳. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۲۹۵.    
۴. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۲۶-۱۲۹.    
۵. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۷۴.    
۶. ↑ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵، ج۱، ص۱۹۸.    
۷. ↑ اسحاق، محمد، سیره ابن اسحاق، تحقیق سهیل زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ص۸۳.    
۸. ↑ قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۳.
۹. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۲۹۵.    
۱۰. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۲۶-۱۲۹.    
۱۱. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۷۴.    
۱۲. ↑ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵، ج۱، ص۱۹۸.    
۱۳. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۰۲.    
۱۴. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲، ص۶۹.    
۱۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، ج۱۹، ص۱۱۰-۱۱۱.    
۱۶. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۳.    
۱۷. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۴، ص۲۵۰.    
۱۸. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۳.    
۱۹. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۵۳۴.    
۲۰. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۴ -۵۱۶.    
۲۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۲۸۳- ۲۸۶.    
۲۲. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۱۸- ۵۱۹.    
۲۳. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۵۳۳.    
۲۴. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۵۳۴.    
۲۵. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ج۲، ص۳۳۴-۳۵۷.    
۲۶. ↑ ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۴، ج۱، ص۲۴۴-۲۵۰.    
۲۷. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۷.    
۲۸. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۰.    
۲۹. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۵.    
۳۰. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۴۷۹.    
۳۱. ↑ الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۲.    
۳۲. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۵۲.    
۳۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۸.    
۳۴. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
۳۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۸.    
۳۶. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۴۷۹.    
۳۷. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
۳۸. ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۱۰.    
۳۹. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۸۵-۱۹۰.    
۴۰. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۴.    
۴۱. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۴۸۸-۴۸۹.    
۴۲. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۴۸.    
۴۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۸.    
۴۴. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
۴۵. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶.    
۴۶. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۴۸.    
۴۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۹.    
۴۸. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۸.    
۴۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۲۶.    
۵۰. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۲۲.    
۵۱. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۲، ص۴۹.    
۵۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۰۹.    
۵۳. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۴۸۰.    
۵۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۳۹.    
۵۵. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۱۹۰.    
۵۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۳۹.    
۵۷. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۱۹۰.    
۵۸. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۴۳.    
۵۹. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۱۹۱.    
۶۰. ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۱۳.    
۶۱. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۴۹.    
۶۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۳۹.    
۶۳. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۵۵۱-۵۵۳.    
۶۴. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ص۴۴.    
۶۵. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ص۳۷۷.    
۶۶. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ص۵۶۵ – ۵۶۶.    
۶۷. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ص۵۰.    
۶۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۴۳.    
۶۹. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۱، ج۲، ص۴۴۱.    
۷۰. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۲۴۰.    
۷۱. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۲۴۰-۲۴۱.    
۷۲. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ص۵۷.    
۷۳. ↑ واقدی، محمد بن عمر، مغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۹۸۹، ج۲، ص۴۹۶-۵۱۲.    
۷۴. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۵۲.    
۷۵. ↑ لاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۳۰-۳۱.    
۷۶. ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۱۳.    
۷۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶، ج۱، ص۳۵۲.    
۷۸. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۲، ص۵۶.    
۷۹. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۲، ص۳۲۸.    
۸۰. ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۲۲.    
۸۱. ↑ طبری، محمد بن‌ جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۸۶، ج۳، ص۹.    
۸۲. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۹، ص۳۲۶.    
۸۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۴۴.    
۸۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۴۳.    
۸۵. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۲، ص۶۹.    
۸۶. ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دارالصاوی بی تا، ص۲۲۴.    
۸۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۶۳-۶۴.    
۸۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دارو مکتبة الهلال، ۱۹۸۸، ص۶۷.    
۸۹. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۱۲۸.    
۹۰. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ج۱، ص۵۷۳.    
۹۱. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۲۶۷.    
۹۲. ↑ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴، ج۶، ص۹.    
۹۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
۹۴. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۱، ص۵۷۱-۵۸۲.    
۹۵. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰، ج۱، ص۲۶۸.    
۹۶. ↑ حمیری، ابن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ج۲، ص۸۳.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «پیامبر(صل‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اهل کتاب (مسیحی – یهودی)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۱۶    


رده‌های این صفحه : روابط ادیان با اسلام | سیره اجتماعی پیامبر | سیره سیاسی پیامبر | سیره معصومان در برخورد با اهل کتاب
جعبه ابزار