پوشاندن سر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از محرمات مخصوص
مردان احرام گزار در انجام مناسک
حج پوشاندن
سر است .
پوشاندن سر از محرمات
احرام به شمار میرود که در منابع فقهی با تعابیری چون تغطیة الراس، تخمیر الراس و ستر الراس یاد شده است.
برخی منابع فقهی ذیل مبحث پوشاندن سر به عنوان یکی از محرمات احرام، به موضوع
استظلال (زیر سایه رفتن) اشاره کرده و آن را از مصداقهای پوشاندن سر به شمار آوردهاند.
بیشترمنابع با عنوان مستقل به استظلال پرداختهاند.
فقیهان امامی
و
اهل سنت به پشتوانه
احادیث و
اجماع ،
پوشاندن سر را بر مرد احرام گزار، جز در موارد
اضطرار ،
حرام دانستهاند و این حکم را شامل
زنان نشمردهاند.
بر پایه منابع فقهی، حکمت
نهی احرام گزاران
مرد از پوشاندن سر، دوری از رفاه طلبی و تن آسایی است.
فقیهان
حنفی ،
حنبلی و
شافعی بر آنند که پوشاندن سر با هر چه به طور معمول برای این کار استفاده میشود، مانند کلاه و
عمامه ، برای احرام گزار جایز نیست؛ ولی نهادن آن چه به طور معمول برای پوشش سر به کار نمیرود، مانند زنبیل و دیگ و قابلمه بر سر، جایز است. البته شافعیان شرط کردهاند که حمل زنبیل و مانند آن بر سر، به قصد پوشاندن نباشد.
فقیهان امامی نهادن زنبیل و دیگ و مانند اینها را بر سر ممنوع شمرده
و فقیهان مالکی آن را تنها در فرض ضرورت جایز دانستهاند.
در باور فقیهان امامی،
شافعی،
مالکی
و حنبلی
پوشاندن سر با
حنا و گل و دارو برای احرام گزار جایز نیست؛ ولی دست را بر سر نهادن و سر را بر بالش گذاشتن جایز است. تنها اندکی از فقیهان امامی گذاشتن دست یا بخشی از بدن را بر سر جایز نمیدانند.
فقیهان شافعی عدم جواز پوشاندن سر با گل یا حنا را مشروط به غلیظ بودن گل یا حنا دانستهاند.
مهمترین پشتوانه فقیهان آن است که از نگاه
عرف ، پوشاندن سر در این موارد صدق میکند. امامیان به پشتوانه روایات
و مالکیان
در مواقع ضروری مانند سردرد، به جواز بستن پارچه بر سر باور دارند.
حنفیان،
شافعیان
و حنبلیان
بستن پارچه به سر را جایز نمیدانند.
امامیان
به پشتوانه
اجماع و احادیث
و مالکیان
به پشتوانه عمل برخی از
صحابه ، فرو بردن همه سر را در
آب یا مایعات دیگر
برای احرام گزار جایز نشمردهاند؛ ولی شست وشو و آب ریختن روی سر را جایز میدانند. اندکی از فقیهان امامی شست وشوی سر با آب را نیز جایز نمیشمرند.
در برابر، شافعیان
و حنبلیان
به پشتوانه عمل شماری از صحابه
فرو بردن سر در آب را برای احرام گزار تجویز کردهاند.
حنبلیان
و برخی از امامیان
به پشتوانه احادیث
«
تلبید» یعنی اندودن سر را با
عسل یا
شیره درخت جایز دانستهاند. حنفیان
و شماری دیگر از امامیان
به دلیل صدق پوشاندن سر در تلبید، این کار را برای احرام گزار حرام میشمرند.
حنبلیان
و شماری از امامیان
شست وشوی سر با دو گیاه
سدر و
خطمی را
مکروه دانستهاند. در باور امامیان
و شافعیان،
به پشتوانه فقدان دلیل خاص، این کار کراهت ندارد. حنفیان این کار را به پشتوانه حدیث نبوی، ممنوع شمردهاند.
فقیهان امامی،
شافعی
و حنبلی
پوشاندن سر را برای شخص
خنثی جایز شمردهاند؛ ولی پوشاندن سر و
صورت را با هم برای وی جایز نمیدانند. برخی فقیهان مالکی بر آنند که خنثی باید به ممنوعیتهای
زنان پایبند باشد و به سبب پوشاندن سر،
کفاره بر او
واجب میشود.
برخی دیگر پوشاندن سر را برای او جایز میدانند.
به نظر فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث،
در صورتی که مرد احرام گزار از روی
غفلت سر خود را بپوشاند، برطرف کردن فوری پوشش، واجب و یک بار
لبیک گفتن
مستحب است.
فقیهان شافعی
و حنبلی
به پشتوانه حدیثی نبوی
پوشاندن سر احرام گزاری را که در حال
احرام مرده است، جایز نمیدانند؛ ولی در باور فقیهان امامی،
مالکی
و حنفی
به پشتوانه احادیثی دیگر
پوشاندن سر چنین فردی جایز است.
فقیهان امامی
و اهل سنت
به پشتوانه ادلهای از جمله احادیث
بر آنند که پوشاندن بخشی از سر، مانند پوشاندن کامل، بر احرام گزار حرام است.
در باور مشهور فقیهان امامی
به پشتوانه احادیث
و نیز حنبلیان
به استناد روایات
و مالکیان،
پوشاندن گوشها نیز بر احرام گزار حرام به شمار میرود؛ ولی فقیهان شافعی،
حنفی
و شماری از فقیهان امامی
گوشها را جزو سر ندانسته و پوشاندن آنها را جایز شمردهاند. در باور شافعیان، بخش بدون موی پشت گوشها جزو سر به شمار میآید و پوشاندن آن حرام است.
بر پایه نظر مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث
و
اجماع ،
کفاره پوشاندن سر حتی اگر برآمده از
ضرورت باشد،
قربانی کردن یک
گوسفند است.
برخی از آنان کفاره دادن را در صورت پوشاندن سر به سبب
جهل یا فراموشی،
واجب ندانستهاند.
فقیهان شافعی،
مالکی
و حنبلی
با
قیاس کفاره پوشاندن سر به کفاره
حلق (
ازاله مو) بر آنند که کفاره پوشاندن سر، یکی از این سه کار است: قربانی کردن یک گوسفند، سه
روز روزه گرفتن، و غذا دادن به شش
مسکین . در باور فقیهان حنفی، در صورتی که احرام گزار دست کم یک چهارم سر خود را یک روز کامل بپوشاند، کفاره آن قربانی کردن یک گوسفند است. اگر مقدار پوشش یا هنگام آن کمتر از این اندازه باشد، کفاره آن، پرداخت
صدقه است.
فقیهان شافعی،
حنفی
و حنبلی
در صورت پوشاندن سر به سبب عذر و ضرورت نیز کفاره را واجب میدانند و مالکیان شرط وجوب کفاره سر را خواه در صورت عمد و خواه در صورت
جهل یا فراموشی، آسودگی و بهره جویی از پوشاندن سر دانستهاند.
فقیهان حنبلی در صورت پوشاندن سر از روی
جهل یا فراموشی، به وجوب کفاره باور ندارند.
الاستذکار: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش سالم عطا و محمد معوض، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۰م؛ اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م. ۱۳۱۰ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق؛ الاقناع: الشربینی (م. ۹۷۷ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ البحر الرائق: ابونجیم المصری (م. ۹۷۰ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق.) ، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق؛ تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق علیهالسّلام ، ۱۴۲۰ق؛ تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۴ق؛ تهذیب الاحکام: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛ الثمر الدانی: الآبی الازهری (م. ۱۳۳۰ق.) ، بیروت، المکتبة الثقافیه؛ جامع المقاصد: الکرکی (م. ۹۴۰ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۱ق؛ جواهر الکلام: النجفی (م. ۱۲۶۶ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق.) ، دار احیاء الکتب العربیه؛ حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م. ۱۲۵۲ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. ۱۱۸۶ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش؛ الخلاف: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق؛ الدر المختار: الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الدروس الشرعیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق؛ الذخیره: احمد بن ادریس القرافی، به کوشش حجی، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۴م؛ رسائل المرتضی: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق.) ، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق؛ ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م. ۱۲۳۱ق.) ، قم، موسسة آل البیت: ، ۱۴۱۸ق؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعه: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق؛ سنن ابن ماجه: ابن ماجه (م. ۲۷۵ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق؛ سنن ابی داود: السجستانی (م. ۲۷۵ق.) ، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ السنن الکبری: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق.) ، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق؛ الشرح الکبیر: ابوالبرکات (م. ۱۲۰۱ق.) ، مصر، دار احیاء الکتب العربیه؛ الشرح الکبیر: عبدالرحمن بن قدامه (م. ۶۸۲ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛ صحیح مسلم: مسلم (م. ۲۶۱ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق.) ، دار الفکر؛ فتح المعین: زین الدین الملیباری الهندی (م. ۹۸۷ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق؛ فتح الوهاب: زکریا بن محمد الانصاری (م. ۹۳۶ق.) ، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ الفروع و معه تصحیح الفروع: محمد بن مفلح الرامینی (م. ۷۶۳ق.) ، به کوشش الترکی، الرساله، ۱۴۲۴ق؛ الفواکه الدوانی: احمد بن غانم المالکی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ کتاب الحج: تقریر بحث الگلپایگانی، الصابری، قم، خیام، ۱۴۰۰ق؛ کشاف القناع: منصور البهوتی (م. ۱۰۵۱ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ کشف الغطاء: کاشف الغطاء (م. ۱۲۲۷ق.) ، اصفهان، مهدوی؛ کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المبسوط: السرخسی (م. ۴۸۳ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ مجمع الفائدة و البرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق.) ، به کوشش عراقی و دیگران، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المجموع شرح المهذب: النووی (م. ۶۷۶ق.) ، دار الفکر؛ مختصر خلیل: محمد بن یوسف (م. ۸۹۷ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ مختصر المزنی: المزنی (م. ۲۶۳ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. ۱۰۰۹ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۰ق؛ المدونة الکبری: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق.) ، مصر، مطبعة السعاده؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ مستند الشیعه: احمد النراقی (م. ۱۲۴۵ق.) ، قم، آل البیت: ، ۱۴۱۵ق؛ مسند الشافعی: الشافعی (م. ۲۰۴ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ المصنف: ابن ابی شیبه (م. ۲۳۵ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. ۱۴۱۳ق.) ، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، ۱۴۱۰ق؛ مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م. ۹۷۷ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق؛ المغنی: عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق؛ المنتقی شرح الموطا: سلیمان بن خلف الباجی (م. ۴۷۴ق.) ، قاهره، دار الکتاب الاسلامی؛ منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق؛ مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ الموطا: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق؛ مهذب الاحکام فی بیانالحلال و الحرام: السید عبدالاعلی السبزواری، مکتب السبزواری، ۱۴۱۳ق.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«پوشاندن سر».