پندنامه عطار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پندنامه عطار، منظومه‌ای حکمی ـ اخلاقی، در قالب
مثنوی و به زبان
فارسی است.
از میان آثار زیادی که به عطار نسبت داده شده است، بعضی
مثنوی پندنامه را قطعاً از
عطار دانسته‌اند،
اما برخی دیگر ضمن این‌که این انتساب را رد نکرده‌اند در آن تردید روا داشته‌اند
و یا با
احتیاط بیشتری ضمن اصیل شمردن این منظومه، آن را «عطارگونه» و بیش و کم از عطار دانسته‌اند.
این
کتاب ، که در چاپ مصحَّح سیلوستر دوساسی ۸۵۳ بیت و ۷۹ عنوان دارد، با ستایش
خداوند آغاز می‌شود و
شاعر ابتدا به ذکر نشانه‌‌های
قدرت پروردگار می‌پردازد و از پیامبرانی چون
نوح و
لوط و
ابراهیم سخن به میان می‌آورد، سپس به اوصاف
پیامبر اکرم پرداخته، وجودش را رحمة للعالمین می‌داند.
شاعر به خلفای راشدین اشاره کرده، از
علی علیه‌السلام به عنوان «
باب مدینه علم » یاد می‌کند و در ادامه از فضیلت
ائمه دین سخن می‌گوید
و بعد از
مناجات به موضوع اصلی
کتاب می‌پردازد.
اندرز‌های پندنامه متنوع و در زمینه‌‌های گوناگون است، از قبیل آداب زندگی، بهداشت و تندرستی، مهمان نوازی، بخشش و جوانمردی و کشورداری.
از مضامین دیگر پندنامه اصل
ایمان است که در شش چیز خلاصه می‌گردد:
یقین ،
خوف ،
رجا ،
توکل ،
محبّت ،
حیا .
از ویژگی‌های پندنامه لطف خطاب‌های متنوع آن است که گویی شاعر با مرید یا شاگردی عزیز و تشنه آموختن سر و کار دارد و او را با خطاب‌های مهرآمیز می‌خواند، همانند:ای جان عزیز،
ای پسر،
ای هوشیار،
ای اخی،
ای جان پدر.
چاپ‌های زیادی از پندنامه در کشور‌های مختلف به عمل آمده است که می‌توان به اینها اشاره کرد: چاپ ساسی (پاریس، ۱۸۱۹)، با مقابله و بازنویسی ع روح بخشان (تهران ۱۳۷۳ ش)؛ چاپ جی. اچ. هندلی (لندن ۱۸۰۹)؛ چاپ تقی حاتمی (تهران ۱۳۱۶ ش)
ترجمه‌‌های متعددی از پندنامه وجود دارد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از: ترجمه احمد راشد خلوتی به
عربی (مصر ۱۲۸۹)؛ اَمْری ادرنوی به ترکی منظوم،
ساسی به فرانسه؛ نسلمن به آلمانی؛ بارون اریک هرملین به سوئدی.
همچنین شرحهای متعددی بر پندنامه نوشته شده که از جمله آنهاست: شرح شعوری (متوفی ۱۱۰۵)
؛ شرح مصطفی متخلص به شمعی (متوفی ۱۰۰۹)
شرح محمدیه تصنیف محمد کلدی هندی در لاهور
شرح حاج محمد مراد (استانبول ۱۲۵۲)
شرح محمدبن غلام اکبر خوشابی و محمدبن غلام محمد گلهوی.
استقبال از پندنامه عطار در
شبه قاره هند کم نظیر بوده و این تألیف، حتی به عنوان
کتاب درسی هم، در حوزه‌‌های
علمیه تدریس می‌شده است.
حاشیه‌‌هایی هم بر آن نوشته شده است، مانند تحشیه پندنامه به
زبان اردو از مولانا سجاد حسین، مدرس اول مدرسه عالیه فتحپوری دهلی.
پندنامه در شبه قاره بارها چاپ و شرح شده است
و گاه پس از شرح و ترجمه، نام‌های جدیدی بر آن نهاده‌اند، از جمله ترجمه آن به اردو به نام تحفة الابرار از مفتی غلام سرور لاهوری.
(۱۱) کارل هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه رضازاده شفق، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۱۲) سفیر اختر راهی، ترجمه‌‌های متون فارسی به زبان‌های پاکستانی، اسلام آباد ۱۳۶۵ ش.
(۱۳) امین احمد رازی، هفت اقلیم، چاپ جواد فاضل، تهران.
(۱۴) عبدالحسین زرین کوب، با کاروان حله، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۵) عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۱۶) عبدالحسین زرین کوب، صدای بال سیمرغ: درباره زندگی و اندیشه عطار، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۱۷) محمدمظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۱۸) محمدبن ابراهیم عطار، پندنامه، به تصحیح و تحشیه سیلوستر دوساسی، چاپ ع روح بخشان، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۱۹) محمدحسن فروزانفر، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۲۰) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۲۱) خانبابا مشار، فهرست
کتاب‌های چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۲۲) رضامصطفوی سبزواری، «عطار در شبه قاره هند: پژوهشی در نسخه‌‌های خطی و چاپی و شرحهای آثار عطار»، قند پارسی، ش ۸ (پاییز ۱۳۷۳).
(۲۳) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
(۲۴) سعید نفیسی، جستجو در احوال و آثار فریدالدین عطار نیشابوری، تهران ۱۳۲۰ ش.
(۲۵) رضاقلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، چاپ مهرعلی گرکانی، تهران (۱۳۴۴ ش).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پندنامه»، شماره۲۸۴۶.
