پریزرن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پِریزْرِن، شهری کهن در استان خودمختار کوزووـ متوهیای جمهوری صربستان و مونتنگرو می‌باشد.
این شهر در°۴۲و´۱۲ عرض شمالی و°۲۰و´۴۴ طول شرقی در دامنه‌های رشته کوه‌شار در جنوب استان کوزوو واقع است و رودخانه بیستْریکا از میان آن می‌گذرد.
به سبب واقع شدن این شهر بر سر راه‌هایی که کرانه‌های دریایی آدریاتیک را به نواحی داخلی
بالکان متصل می‌سازد، از موقعیت اقتصادی مناسبی برخوردار است.
صنایع غذایی، نساجی، دارویی و فلزی از عمده‌ترین صنایع پریزرن است و در کنار آن صنایع دستی (ملیله‌دوزی) نیز رونق دارد.
۷۸٪ از جمعیت ۱۴۵‘۱۵۹ تنی (۱۳۸۳ش/۲۰۰۵م) پریزرن را آلبانیایی تبارها، ۵۰٪ را صرب‌ها و ۱۷٪ بقیه را دیگر ملیت‌ها تشکیل می‌دهند
یافته‌های باستان‌شناختی بیانگر آن است که پریزرن یکی از کهن‌ترین مراکز مسکونی در اروپای جنوب‌شرقی بوده است.
نخستین ساکنان این شهر ایلیرین‌ها بودند؛ سپس با تشکیل پادشاهی صربستان، پریزرن مدت کوتاهی مرکز این پادشاهی شد و پس از آن بیزانسی‌ها بر این شهر دست یافتند.
در ۴۱۰ق/۱۰۱۹م از این شهر به عنوان مقر
اسقف ارتدکس یاد شده است.
پریزرن بارها میان امپراتوری بیزانس، پادشاهی صربستان و بلغارستان دست به دست گشت و به هنگام چیرگی
عثمانیان بر این شهر در
رجب ۸۵۹/ژوئن۱۴۵۵ در قلمرو پادشاهی صربستان قرار داشت
پریزرن با افزوده شده بر قلمرو عثمانی‌ها، توسعه بیشتری یافت
. در دوره حاکمیت عثمانیان بر این شهر، پریزرن یکی از والی نشین‌های عثمانی در بالکان بود و تا ۱۹۱۲م جزو قلمرو والیان عثمانی قرار داشت
.
در سده‌های ۱۰و۱۱ق/۱۶و۱۷م با گرویدن تدریجی مردم به
اسلام و برپا شدن شمار بسیاری بناهای اسلامی، پریزرن چهره شهری اسلامی به خود گرفت.
در ۱۸۶۷م دولت عثمانی برای اداره بهتر امور تغییراتی در تقسیمات اداری قلمرو خود ایجاد کرد. براساس این تغییرات کوزوو نخست به دو ولایت تقسیم شد، اما در ۱۸۶۸م ولایت پریزرن که شامل ۴ سنجاق بود و منطقه اداری وسیعی که تقریباً سراسر کوزوو و تتو و منطقه گاسینیه، دبره، اسکوپیه و نیش را دربرمی‌گرفت، به وجود آمد.
در دوره تنظیمات (۱۲۵۵-۱۳۲۶ق/۱۸۳۹-۱۹۰۸م) که دگرگونی‌هایی در ساختار سیاسی و فرهنگی امپراتوری عثمانی صورت گرفت، اصلاحاتی توسط
مدحت پاشا در ۱۲۸۶ق/۱۸۶۹م در ولایت پریزرن به اجرا درآمد. از جمله این اصلاحات ایجاد نشریه‌ای محلی بود که نخستین شماره آن باروی جلدی به زبان‌های ترکی و صربی در اوت۱۸۷۱ منتشر شد.
این نشریه با اقبال عمومی مردم پریزرن مواجه شد. در دوره
حکومت صفوت پاشا بر پریزرن نیمی از این نشریه به زبان صربی انتشار می‌یافت.
در دهه ۱۹۶۰م پریزرن توسط خطوط تلگراف به شهرهای پچوی، پریشتینا، سالونیک و
استانبول مرتبط شد. در ۱۸۸۰م بخش یا ولایت پریزرن همراه با سنجاق‌دبره که در تقسیمات اداری عثمانیان جزو ایالت کوزوو بود، از این ایالت جدا شد و به ایالت ماناستر پیوست و تا ۱۸۸۲م به همان منوال باقی بود.
در ۱۸۸۳م پریزرن دوباره به ایالت کوزوو افزوده شد و سپس در ۱۸۸۶م بار دیگر در حوزه اداری ایالت ماناستر قرار گرفت. این انضمام چندان طولی نکشید و از ۱۸۸۸م دوباره به ایالت کوزوو ملحق شد. ایالت کوزوو در ۱۹۱۲م از ۶ سنجاق بزرگ که یکی از آن‌ها پریزرن بود، تشکیل می‌شد.
در
ذی‌قعده ۱۳۳۰/اکتبر۱۹۱۲طی
جنگ نخست بالکان، ارتش صربستان به فرماندهی ژنرال یانکویچ، پریزرن را از تصرف عثمانیان بیرون آورد.
پس از پایان
جنگ جهانی اول در ۱۹۱۸م و تشکیل پادشاهی یوگسلاوی، ایالت آلبانیایی‌نشین کوزوو و از آن جمله شهر پریزرن در قلمرو این پادشاهی قرار گرفت. این شهر در طول جنگ‌های اول و دوم رونق گذشته خود را از دست داد و
جمعیت آن رو به کاهش گذاشت.
اما پس از
جنگ جهانی دوم به واسطه موقعیت مناسب جغرافیایی، مورد توجه واقع شد و به صورت شهری امروزی درآمد.
با فروپاشی فدراسیون یوگسلاوی در ۱۳۷۱ش/۱۹۹۲م، پریزرن در فدراسیون جدید یوگسلاوی باقی ماند. این فدراسیون در ۲۰۰۳م به جمهوری صربستان و مونتنگرو تغییر نام داد. امروزه پریزرن مرکز اقتصادی ایالت کوزوو به شمار می‌آید.
پریزرن یکی از مراکز
تصوف در بالکان بوده است.
تکیه‌های طریقه‌های
سنانیه و
قادریه که به ترتیب در سال‌های ۹۹۸ و ۱۰۶۶ق بنا نهاده شده‌اند، هنوز پابرجا هستند. همچنین تکیه
طریقه قراباشیه شعبه‌ای از
سلسله خلوتیه که در ۱۱۱۱ق ظهور یافت، هنوز باقی است.
سلیمان افندی (د۱۱۵۱ق/۱۷۳۸م) شعبه
عاجزیه از
طریقت سعدیه را در این شهر بنیاد نهاد. برگذاری مراسم
نوروز در تکیه فرقه
رفاعیه که در ۱۳۵۱ش/۱۹۷۲م بازسازی شده، از بزرگ‌ترین رویدادهای اهل تصوف در بالکان است.
شماری از نویسندگان و شعرای عثمانی از پریزرن برخاسته‌اند.
از میان این شخصیت‌ها
عاشق چلبی است که در ۹۲۶ق/۱۵۲۰م در پریزرن متولد شد. نام اصلی وی پیرمحمد است و در اشعار خود عاشقی تخلص می‌کرده است. عاشقی که
زبان و
ادب فارسی و
عربی را به خوبی می‌دانست، آثاری از این دو زبان به
ترکی ترجمه کرد،
تجلی ذوالفقار افندی (د۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م) صاحب
دیوان بلاغت از دیگر شعرای عثمانی پریزرن است.
پریزرن با داشتن بیش از ۶۵ بنای تاریخی برجای مانده از دوره عثمانیان و پیش از آن، به صورت یک «موزه شهر» درآمده است.
کهن‌ترین بنای این شهر کلیسای «ماریالویشکای مقدس» است که دیرینگی آن به روزگار چیرگی امپراتوری بیزانس بر این شهر می‌رسد. این
کلیسا یکی از کهن‌ترین کلیساهای
کاتولیک رومی در بالکان به شمار می‌رود که بعدها به کلیسای ارتدکس شرقی بدل شد.
از دیگر آثار این شهر قلعه آن است که قدمت آن به
سده ۱۱م می‌رسد.
همچنین
مسجد محمت
پاشا (محمدپاشا) کهن‌ترین بنای اسلامی این شهر است که بنا بر کتیبه سر در آن، در ۹۶۸ق/۱۵۶۱م ساخته شده است. این مسجد در یک سطح مدور بنا شده، و دارای پنجره‌های متعددی است و
محراب و
منبر آن از سنگ مرمر ساخته شده است. در کنار این مسجد، مدرسه‌ای بنا شده که مزار محمت
پاشا در آنجاست.
همچنین از روزگار محمت
پاشا حمامی برجای مانده که با تکه سنگ‌های بزرگ خوش‌تراش و معماری متناسب و زیبا ساخته شده است. این حمام دارای دو بخش زنانه و مردانه بوده است.
از دیگر آثار دوره حضور ترکان بر این شهر، مسجد
سنان پاشاست که بنابر کتیبه آن، در ۱۰۲۴ق/۱۶۱۵م بنا گردیده است. معماری متناسب و زیبای این مسجد یکی از آثار هنری بی‌نظیر اسلامی به شمار می‌رود.
مناره بلند و با عظمت آن بر سراسر شهر اشراف دارد و گنبد بزرگ آن با بنای مدور مسجد کاملاً هماهنگ است. فضای داخلی مسجد با طرح‌های هندسی آرایش شده است و هر بیننده‌ای را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد
(۱) شیخی محمدافندی، وقایع الفضلاء (ذیل الشقائق النعمانیة)، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، ۱۹۸۹م.
(۲) ملکم نوئل، تاریخ اجمالی کوزوو، ترجمه باقر نصیری، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۳) ولی وهاب و الهامه مفتاح، نگاهی به روند نفوذ و گسترش زبان و ادب فارسی در ترکیه، تهران، ۱۳۷۴ش.
(۴) EI ۲.
(۵) Encarta reference Library، ۲۰۰۴.
(۶) Prizren، wwwalbaniancom.
(۷) Prizren-History، wwwkomuna-prizrenorg/en/history.
(۸) Türkiye diyanet vakfı İslâm anasiklopedisi، Istanul، VII.
(۹) Türk tarih kongresi hazırlık komitesi، Ankara، ۱۹۷۳.
(۱۰) The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پریزرن»، شماره۵۵۱۴.
