پتنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پَتَّنی، شهری بندری و استانی مسلمان‌نشین به همین نام در جنوب تایلند است. نام پتنی ریشه مالایایی (پتنی۲) دارد.
این نام در متون فارسی «پطانی» آمده است.
استان پتنی با حدود ۹۴۰‘۱ کم ۲ وسعت و ۶۰۰‘۶۶۰ تن
جمعیت (۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) در جنوب تایلند، نزدیک مرزهای
مالزی و در کنار خلیج تایلند بر کرانۀ شرقی شبه جزیرۀ مالاکا واقع است.
پتنی سرزمینی کوهستانی است و بجز باریکه‌ای از زمین‌های هموار ساحلی دیگر اراضی آن را رشته کوه سانکالاخیری پوشانده است.
پتنی سرزمینی حاصل‌خیز است که انواع میوه،
کافور،
عود، صندل، جوز، رزین،
نارگیل و انواع ادویه در آن به عمل می‌آید دارای معادن قلع و
نمک است. مردمان این استان از نژاد مالایی هستند و بیش‌تر آن‌ها مسلمان‌اند.
مرکز این استان شهر بندری پتنی است که در °۶ و´۵۲ عرض شمالی و °۱۰۱ و´۱۶ طول شرقی در دهانۀ رودخانۀ پتنی بر کرانه‌های خلیج تایلند واقع است و حدود ۴۰۰‘۴۸ تن (۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) جمعیت دارد.
از گذشته‌های دور سرزمین پتنی آگاهی‌های روشنی در دست نیست، اما بنا بر روایات محلی که در دو اثر مکتوب به نام‌های «حکایت پتنی» و سجاره کراجان ملایو پتنی۷ مضبوط است، دیرینگی این سرزمین به ۰۰۰‘۲ سال پیش می‌رسد.
لیانگ ـ شو مورخ چینی در سدۀ ۷م از دولتی به نام «لنگ ـ یا «هسیو۸» در سدۀ ۲م یاد کرده است که امروزه آن را سرزمین پتنی دانسته‌اند و نام پادشاهی پتنی نخستین‌بار در سدۀ ۷ق/۱۳م در سالنامه‌های پادشاهی لیگو یاد شده است.
پادشاهی پتنی یک دولت مالایایی بود که قلمرو آن تقریباً با استان‌های امروزی پتنی، یالا و نریتوات ۱۰ تایلند منطبق است. در سدۀ ۵ق/۱۱م
اسلام به این پادشاهی راه یافت. پیش از ورود اسلام به پتنی این سرزمین بخشی از پادشاهی هندو ـ بودایی سری ویجایا بود.
در نیمۀ نخست سدۀ ۹ق/۱۵م پتنی تحت استیلای پادشاهی تایی «ایوتهیا۱۱» قرار گرفت؛ اما دیری نگذشت که منصور شاه جانشین نخستین سلطان مالاکا، آنجا را به قلمرو خود افزود
در ۹۱۷ق/۱۵۱۱م پرتغالی‌ها بر پادشاهی مالاکا چیره شدند و شماری از بازرگانان
مسلمان و چینی مالاکا برای ادامۀ فعالیت خود در پتنی
اقامت گزیدند و به این ترتیب بر رونق تجاری پتنی افزوده شد
در همین اوان کشور سیام که همواره مدعی تسلط بر سراسر شبه جزیرۀ مالاکا بود، در ازای دریافت اسلحه از پرتغالی‌ها به آن‌ها اجازه داد که مرکز تجاری در پتنی دایر کنند.
پرتغالی‌ها با احداث کارگاه‌های تولیدی و افزایش تجارت خود با چین از طریق این بندر بر رونق پتنی افزودند.
در نیمۀ دوم سدۀ ۱۰ق/۱۶م حکومت پتنی در جهت انحصارات تجاری گام برداشت که این وضعیت به بروز کشمکش‌هایی انجامید که تا ۹۹۲ق/۱۵۸۴م با پیروزی گروهی از بازرگانان و به دست گرفتن قدرت توسط آنان ادامه داشت.
در پی برقراری روابط بازرگانی میان کشور سیام و تجار هلندی، در ۱۰۱۱ق/۱۶۰۲م هلندی‌ها کارخانه‌ای تولیدی در پتنی برپا ساختند و با وجود مخالف پرتغالی‌ها، توانستند با بهره‌گیری از روابط دوستانۀ خود با
حکومت پتنی به فعالیت خود ادامه دهند.
در زمان سلطنت پراساتونگ در سیام، حکومت پتنی با گسترش و نفوذ آن کشور در پتنی به مخالفت برخاست و اعلام
استقلال کرد. کوشش نیروهای سیامی برای چیرگی بر پتنی در سال‌های ۱۶۳۲و۱۶۳۴م ناموفق بود، اما در ۱۶۳۶م سرانجام آن کشور توانست با کمک هلندی‌ها بر پتنی استیلا یابد.
پس از این تاریخ به تدریج اهمیت خود را از دست داد، اما با این وجود پس از آن‌که از ۱۰۶۴ق/۱۶۵۴م انگلیسی‌ها در کامبوج و سیام نفوذ کردند، دولت پتنی در برابر آن‌ها پایداری کرد.
در ۱۰۹۶-۱۰۹۸ق/۱۶۸۵-۱۶۸۷م محمدحسین‌بیک که از جانب شاه‌سلیمان صفوی به عنوان سفیر به دربار سیام گسیل شده بود، بر سر راه خود از پتنی دیدار کرد. او پتنی را شهر و ناحیه‌ای آباد وصف کرده که همه نوع میوۀ گرمسیری در آن به عمل می‌آمده، و بر آن سرزمین زنی فرمانروایی می‌کرده است و مردمان آن مسلمان و
شافعی مذهب بوده‌اند.
پتنی در سراسر سده‌های ۱۱و۱۲ق/۱۷و۱۸م از سوی همسایگان غیرمسلمان خود مورد
تهدید قرار داشت و رو به اضمحلال گذاشت، تا آن‌که در اواخر سدۀ ۱۸م پادشاهی سیام آن را برای همیشه به قلمرو خود افزود. پادشاهی سیام در وهلۀ نخست پتنی را تحت‌الحمایۀ خود قرار داد، اما در اوایل سدۀ ۱۳ق/۱۹م به منظور تضعیف هرچه بیش‌تر آن، این سرزمین را به ۷ بخش کوچک‌تر تقسیم کرد.
کوشش دولت سیام برای تثبیت استیلای خود بر پتنی از جمله رسمیت بخشیدن به زبان سیامی در آن باعث بروز واکنش‌هایی از سوی مردم مالایایی تبار پتنی شد که به انقلاب ۱۳۰۲ش/۱۹۲۳م منجر گردید. گرایش‌های سیاسی
مسلمانان پتنی بر اثر انقلاب‌هایی که در ۱۹۳۲م در سیام روی داد، تقویت شد. در زمان
جنگ جهانی دوم با اشغال سرزمین‌های جنوب‌شرقی آسیا توسط ژاپنی‌ها و ضمیمه شدن کشور تایلند (سیام) به ژاپن، این امکان را به رهبران مسلمان پتنی داد که پس از شکست ژاپن در ۱۳۲۴ش/۱۹۵۴م خواسته‌های خود مبنی بر اعطای حق تعیین سرنوشت به مردم پتنی را پی گیرند.
(۱) فاروقی، عباس، تعلیقات بر سفینۀ سلیمانی (نک: هم، محمد ربیع).
(۲) محمدربیع بن محمدابراهیم، سفینۀ سلیمانی، به کوشش عباس فاروقی، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۳) Archéologie Patani, France diplomatie, www؛
(۴) iplomatieFr/culture/france/archeologie/patain/notes/ notes Html؛
(۵) Bashe, J, Thailand: Land of the Free, London, ۱۹۷۱.
(۶) Britannica, micropaedia, ۱۹۸۹.
(۷) Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶.
(۸) Christie, C J, A Modern History of Southeast Asia: Decolonization, Nationalism and Separatism, London, ۱۹۹۶.
(۹) The Columbia Encyclopedia, ۲۰۰۱.
(۱۰) EI۱.
(۱۱) Hall, D G E, A History of South-East Asia, London, ۱۹۶۴.
(۱۲) Miller, H, The Story of Malaysia, London, ۱۹۶۵.
(۱۳) Pattani, Wikipeddia, wwwwikipediaorg/wiki/Pattani.
(۱۴) Sarkar, H B, Cultural Relations Between India and Southeast Asian Countries, New Delhi, ۱۹۸۵.
(۱۵) Syamananda, R, A History of Thailand, Bangkok, ۱۹۸۱.
(۱۶) The World Gazetteer, wwwworld-gazetteercom.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پتنی»، شماره۵۴۸۰.
