وضع فعل مضارع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وضع فعل
مضارع به
وضع دلالت کننده بر نسبت موجود میان حَدَث و ذات در حال یا
آینده اطلاق می‌شود و در
علم اصول فقه کاربرد دارد.
فعل
مضارع برای
دلالت بر
نسبت و رابطه موجود میان پدیده (حدث) و پدید آورنده (فاعل) در
زمان حال یا آینده وضع شده است.
درباره دخالت زمان در فعل
مضارع سه دیدگاه وجود دارد:
۱. دیدگاه نحوی‌ها، این است که فعل
مضارع بر زمان حال یا استقبال دلالت می‌کند.
۲. دیدگاه برخی از اصولی‌ها مانند مرحوم «آخوند» و
محقق خویی این است که
زمان در موضوعٌ له فعل
مضارع اخذ نشده است، بلکه در مواردی که فاعل از زمانیات باشد، به خاطر خصوصیت دیگری که همان معنای «ترتب» است و لازمه‌اش وقوع در زمان حال یا آینده است بر وقوع نسبت در زمان حال یا آینده دلالت می‌کند.
۳. دیدگاه گروه دیگری از اصولیون مانند مرحوم «نائینی» این است که فعل
مضارع بر تلبس حالی دلالت می‌کند، اما برای دلالت بر
زمان آینده ، به قرینه‌ای مانند «سین» و «سوف» نیاز دارد.
در این که آیا
اشتراک فعل
مضارع بین حال و استقبال،
اشتراک معنوی است یا
اشتراک لفظی و یا نوع سومی است که آن هم به
اشتراک لفظی بر می‌گردد (اما نه به صورت
وضع تعیینی ، که واضع فعل
مضارع را یک وقت برای استقبال و یک وقت برای حال وضع کرده باشد) اختلاف است؛ مرحوم
آخوند خراسانی و
نحویون آن را
مشترک معنوی می‌دانند.
مرحوم نائینی در این‌باره معتقد است این
اشتراک، نه
اشتراک لفظی است و نه
اشتراک معنوی، چون فعل
مضارع معنای حال دارد و معنای استقبال، با قرائن خارجیه از آن فهمیده می‌شود.
مرحوم
امام خمینی معتقد است بُعدی ندارد اگر گفته شود واضع، فعل
مضارع و
هیئت مضارع را برای ارتباط صدوری یا حلولی استقبالی وضع کرده که معنای اولی فعل
مضارع همان معنای استقبالی است ولی به علت کثرت استعمال، یک
وضع تعینی هم نسبت به معنای حال پیدا کرده و در نتیجه، یا معنای اصلی کنار گذاشته می‌شود یا هر دو وضع معتبر است وضع تعیینی برای معنای استقلالی، و وضع تعینی برای معنای حال می‌باشد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۹۰۴، برگرفته از مقاله «وضع فعل مضارع».
