وحدت یا تکثر امت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امت به وحدت و کثرت تقسیم می شود.
از نگاه قرآن انسانها در آغاز امت واحد بوده‌اند: «کانَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ الله النَّبِیّینَ مُبَشِّرینَ و مُنذِرینَ»
بسیاری از مفسران معتقدند که مقصود از وحدت در این
آیه همسانی در
دین و
عقیده است.
برخی دیگر از مفسران مراد از وحدت را همرنگی و
همزیستی مسالمت
آمیز اجتماعی مردم بر
اثر سادگی
زندگی اولیه انسانها دانسته‌اند.
بیشتر مفسران در این جهت هم عقیده‌اند که در
آیه مَجاز
حذف رخ داده و در واقع آیه چنین بوده است: «کان الناس امّة واحدة واختلفوا فبعث الله...»
؛ یعنی پس از وحدت و
همزیستی مسالمت
آمیز دچار اختلاف و
تفرقه شدند و
خداوند برای رفع این اختلاف پیامبران (علیهم
السلام) را گسیل داشت. آیه «و ما کانَ النّاسُ اِلاّ اُمَّةً واحِدَةً فَاختَلَفوا»
این تقدیر را تأیید می‌کند.
در این صورت از آیه می‌توان برداشت کرد که خواست اولیه
فطرت و طبع انسانی که بنیان آفرینش بر آن متکی است، وحدت و همسانی امتهاست، و اختلاف و چندگانگی به عنوان پدیده‌ای عارضی و غیر الهی این وحدت را از هم می‌گسلد. از سوی دیگر به‌رغم مطلب مزبور، از مفهوم برخی آیات استفاده می‌شود که
مشیت الهی به سبب علل و مصالحی چند از جمله اصل
اختیار و آزادی انسانها و گزینش راهها و مرامها، بر وحدت امّت انسانی تعلق نگرفته است:«ولَو شاءَ الله لَجَعَلَکُم اُمَّةً واحِدَةً»،
«ولَو شاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ النّاسَ اُمَّةً واحِدَةً»
مصلحت مذکور در
آیه «و لَو شاءَ الله لَجَعَلَکُم اُمَّةً واحِدَةً ولکِن لِیَبلُوَکُم فی ما ءاتکُم»
ابتلا و
آزمایش مردم دانسته شده است. مقصود از این مشیّت،
مشیت تکوینی خداست که در صورت تحقق آن، متعلق مشیّت یعنی یکپارچگی امتها ضرورتاً تحقق خواهد یافت؛ ولی در عین حال
خدا در
اراده تشریعی خود همچنان بر پرهیز از هرگونه اختلاف و تفرقه در میان پیروان
ادیان یا گردآمدن همه انسانها زیر پرچم
اسلام پای فشرده است،
چنان‌که در
حکومت جهانی
حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با برچیده شدن همه مرزهای جغرافیایی، نژادی و سیاسی و برپایی یک نظام سیاسی همسان، حاکمیت و غلبه یک دین و آیین یعنی
اسلام بر همه ادیان آسمانی و غیر آسمانی خواسته یا ناخواسته تحقق خواهد یافت:«هُوَ الَّذی اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدی ودینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ»
شایان ذکر است که وحدت یاد شده با تشکیل انسانها از گروهها، نژادها، رنگها، زبانهای گوناگون منافاتی ندارد، بلکه این تکثر و اختلاف امری ضروری، کاملا طبیعی و برخاسته از مقتضیات زندگی اجتماعی انسانهاست، چنان‌که
قرآن شعبه شعبه کردن انسانها را برای شناسایی یکدیگر، به خداوند منسوب می‌داند: «یاَیُّهَا النّاسُ اِنّا خَلَقنکُم مِن ذَکَر واُنثی وجَعَلنکُم شُعوبًا وقَبائِلَ لِتَعارَفوا»
و اختلاف رنگ و زبان را از جمله نشانه‌های تدبیر الهی می‌شمارد:«ومِن ءایتِهِ خَلقُ السَّموتِ والاَرضِ واختِلفُ اَلسِنَتِکُم واَلونِکُم»
و در جای دیگر تقسیم کردن
بنی‌اسرائیل را به ۱۲ امت و تیره، به عدد ۱۲ فرزند
یعقوب به خدا نسبت می‌دهد: «و قَطَّعنهُمُ اثنَتَی عَشرَةَ اَسباطًا اُمَمًا»
بحارالانوار؛ بینات؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ شرح اصول الکافی؛ صیانة القرآن من التحریف؛ الکافی؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ لسان العرب؛ مبانی جامعه‌شناسی؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مناقب آل‌ابی‌طالب؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ وسائل الشیعه.
دائرة المعارف قران کریم جلد چهارم، برگرفته از مقاله«امت در قرآن» شماره۴.
