وجود محمولی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وجودِ حمل شده بر
ماهیت، برای اثبات اصل وجود چیزی را وجود محمولی گویند. این بحث در
اصول فقه کاربرد دارد.
وجود محمولی، مقابل عدم محمولی بوده و به معنای نسبت وجود به ماهیت به صورت مفاد
کان تامه است، مثل: «زید موجود»؛ به بیان دیگر، به اثبات اصل وجود چیزی به کمک
حمل وجود بر آن، وجود محمولی گفته می‌شود؛ در مقابل وجود صفتی که یکی از صفت‌های چیزی را اثبات می‌کند و اصل وجود آن مسلّم است.
در کتاب «
محاضرات فی اصول الفقه» آمده است: «ان الماهیة سواء کانت من الماهیات المتأصلة کالجواهر و الاعراض او کانت من غیرها فبطبیعة الحال لا تخلو من أن تکون موجودة او معدومة و... فکما یقال ان الجسم الطبیعی اما موجود او معدوم فکذلک یقال: ان البیاض اما موجود أو معدوم، و لا فرق بینهما من هذه الناحیة، و یسمی هذا الوجود و العدم بالوجود و العدم المحمولین نظرا الی انهما محمولان علی الماهیة و بمفادی
کان و لیس التامتین».
پیروان حکمت متعالیه میان رابط و رابطی فرق گذاشته و اصطلاح رابط را به وجود فی غیره که مفاد
کان ناقصه یا هلیات مرکبه است و اصطلاح رابطی را به وجود محمولی که مفاد
کان تامه یا هلیات بسیطه است، اختصاص داده‌اند.
امام خمینی معتقد است وجود رابطی در اصطلاح فلسفه به دو معنا به کار می‌رود؛ یکی در مقابل وجود محمولی که در
قضایای حملیه رایج است و دیگری وجود رابطی که وجود فی‌نفسه لغیره دارد، وجود رابطی و محمولی دارای استقلال مفهومی و نفسیت است و به همین جهت در قضیه می‌تواند محمول واقع شود و دارای مصداق عینی است؛ مانند اعراض برخلاف وجود رابط که هیچ نفسیتی ندارد و عین ربط و نفس ربط است.
به باور ایشان در قضایایی که در محکی آنها تغایری بین وجود موضوع و محمول نباشد و بین آنها وحدت حاکم باشد مثل
هلیات بسیطه و حمل‌های اولی، دیگر جایی برای وجود رابطی باقی نمی‌ماند؛ زیرا بین آنها هویت و عینیت برقرار است.
در قضایای حملی شایع نیز موضوع مصداق حقیقی و ذاتی محمول است؛ مانند «البیاض ابیض» و «الموجود موجود» در این قضایا محمول و مصداق هیچ‌گونه با یکدیگر مغایرت عینی ندارند تا ربط و نسبت تحقق یابد؛ زیرا ثبوت رابط بین شیء و مصداق ذاتی آن یا آنچه در حکم آن است، مستلزم محال می‌باشد.
امام خمینی در مباحث اصولی، فلسفی، منطقی و عرفانی به بحث از وجود رابط و وجود محمولی توجه کرده و با توجه به جایگاه ویژه وجود رابط در منطق و فلسفه به بررسی و کاربرد آن در قضایا پرداخته و با تبیین فلسفی و عرفانی آن پیامدهایی برای وجود رابط برشمرده است ازجمله:
۱- تثبیت نظام تجلی و نفی نظام علی و معلولی،
۲- نفی
جعل در وجود.
۳- وحدت شخصی وجود و کثرت ظهورات.
۴- جایگزین شدن تشکیک در مظاهر به جای
تشکیک در وجود.
استصحاب وجود محمولی.
• فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوين توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، برگرفته از مقاله «وجود محمولی».
•
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
