• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

هاشم بن عتبه مرقال (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: هاشم بن عتبه مرقال، عتبه (مفردات‌نهج‌البلاغه).


هاشم بن عتبه ابی‌وقاص، ملقب به مرقال، صحابی پیامبر اسلام، که روز فتح مکه اسلام آورد. او از فرماندهان جنگ‌های دوره خلفای نخستین بود و در نبردهای قادسیه و یرموک و فتح جلولا شرکت کرد.
وی در جنگ صفین در صف لشکریان علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) بود و در همان جا به شهادت رسید. برخی از منابع متاخر از هاشم بن عتبه مرقال به عنوان یکی از اصحاب امام حسین (علیه‌السلام) و شهید روز عاشورا نام برده‌اند.


نام کامل او ابوعمرو، هاشم بن عُتْبَة بن ابی‌وقّاص بن اُهَیب بن عبدمناف بن زهره قُرَشی زُهَری، ملقب به مرقال و معروف به هاشم مِرقال است.
[۱] ابن عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۴، ص۱۵۴۶.    
[۲] منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ج۱، ص۳۵۹.    
[۳] مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، ج۶، ص۴۱۴.    


هاشم بن عتبة، صحابی چابک‌سوار پیامبر اسلام بود که روز فتح مکه اسلام آورد و پس از فتح شام در آن‌جا ساکن شد.

عمر بن خطاب، هاشم بن عتبه را با گروهی از سپاه، به کمک عمویش سعد بن ابی‌وقاص فرستاد. با او در نبرد قادسیه حضور داشت و در جنگ یرموک و فتح جلولا نیز شرکت داشت و سردار حمله به آن‌جا بود.

هاشم در نبرد صفین با علی بن ابی‌طالب همراه بود و در آن نبرد کشته شد.
[۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۶۶.    
[۵] ابن عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۴، ص۱۵۴۶.    
[۶] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۳، ص۴۴۰.    
[۷] ابن حبیب، محمد بن حبیب، المحبّر، ص۲۹۱.    
[۸] ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۲، ص۲۹۲.    
[۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲.    


اگرچه منابع کهن هاشم بن عتبه را از اصحاب امام علی (علیه‌السلام) و شهید جنگ صفین دانسته ‌اند،
[۱۰] الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۹۵- ۱۹۷.    
[۱۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲.    
[۱۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۱۰.    
[۱۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۶.    
[۱۴] بلاذری احمد بن یحیی، ج۲، ص۲۱۳.    
[۱۵] ابن عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۴، ص۱۵۴۶-۱۵۴۷.    
ولی برخی از متأخّران با شرح مفصّلی از حضور و مبارزه او با دشمن در روز عاشورا وی را در شمار شهیدان کربلا قلمداد کرده‌اند.
[۱۶] واعظ کاشفی، حسین، روضة الشهداء، ج۱، ص ۳۷۶.    
[۱۷] نراقی، محمدمهدی، محرق القلوب، ج۱، ص۸۵-۸۶ (نسخه خطى).

شهید مطهری ضمن تأیید این که هاشم مرقال از یاران امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بوده است و بیست سال پیش از واقعه کربلا کشته شده است، جریان حضور وی را در کربلا از اکاذیب و تحریف‌های لفظی عاشورا می‌ داند.
[۱۸] مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۱، ص۲۹.    
[۱۹] مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۲۶۴.    
[۲۰] مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۲۸۳.    

صاحب ریاض الشهادة احتمال داده که دو تن هاشم و مرقال نام وجود داشته باشد که یک نفر در کربلا و دیگری در صفین شهید گردیده است.
[۲۱] قزوینی، محمدحسن، ریاض الشهادة، ج۲، ص۱۴۱-۱۴۲.


۱. ↑ ابن عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۴، ص۱۵۴۶.    
۲. ↑ منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ج۱، ص۳۵۹.    
۳. ↑ مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، ج۶، ص۴۱۴.    
۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۶۶.    
۵. ↑ ابن عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۴، ص۱۵۴۶.    
۶. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۳، ص۴۴۰.    
۷. ↑ ابن حبیب، محمد بن حبیب، المحبّر، ص۲۹۱.    
۸. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۲، ص۲۹۲.    
۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲.    
۱۰. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۹۵- ۱۹۷.    
۱۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲.    
۱۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۱۱۰.    
۱۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۶.    
۱۴. ↑ بلاذری احمد بن یحیی، ج۲، ص۲۱۳.    
۱۵. ↑ ابن عبدالبر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۴، ص۱۵۴۶-۱۵۴۷.    
۱۶. ↑ واعظ کاشفی، حسین، روضة الشهداء، ج۱، ص ۳۷۶.    
۱۷. ↑ نراقی، محمدمهدی، محرق القلوب، ج۱، ص۸۵-۸۶ (نسخه خطى).
۱۸. ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۱، ص۲۹.    
۱۹. ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۲۶۴.    
۲۰. ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۲۸۳.    
۲۱. ↑ قزوینی، محمدحسن، ریاض الشهادة، ج۲، ص۱۴۱-۱۴۲.


عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۱۶۸.
پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص۳۷۶-۳۷۷.    

رده‌های این صفحه : اصحاب امام حسین | اصحاب امام علی | تاریخ اسلام | درگذشتگان سال 37 (قمری) | شرکت‌کنندگان در جنگ قادسیه | شرکت‌کنندگان در جنگ یرموک | شهدای صفین | شهدای غیر بنی هاشم در کربلا | شهدای کربلا | صحابه | فرماندهان جنگ‌های دوره خلفای نخستین
جعبه ابزار