نوبخت حکیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نوبخت حکیم (زنده در
۱۴۵ق)، جد آل نوبخت، خاندان مشهور ایرانی و از منجمان دربار
منصور دوانیقی بود.
نوبخت (نیبخت) حکیم، منجّم، جد آل نوبخت، خاندان مشهور ایرانی است که طی دو
قرن و نیم، از اواسط قرن دوم تا اوایل قرن پنجم می‌زیسته‌اند و از میان ایشان منجمان، ادیبان، متکلمان، منشیان و مؤلفانی برخاسته‌اند که تقریباً همه ایشان
شیعی مذهب بوده‌اند. نام او با عنوان نوبخت و گاه نیبخت ضبط شده است.
نوبخت منجم بود،
آیین زردشتی داشت و در عهد
خلیفه دوم عباسی (خلافت
۱۳۶-
۱۵۸ق) می‌زیسته است.
مسعودی در ذیل داستان منصور آورده که او نخستین خلیفه‌ای بود که منجمان را به خود نزدیک ساخت و به احکام
نجوم عمل کرد و نوبخت مجوسی منجم معاصر با او بود و به توصیه وی اسلام آورد و او جد این نوبختیان بوده است.
این امر را که نوبخت منجم منصور بوده است، دیگران نیز تایید می‌کنند. خطیب بغدادی گوید که منصور بنیاد بغداد را در ساعتی گذاشت که نوبخت منجم برای او تعیین کرده بود.
مطابق شرحی که
خطیب بغدادی و
ابن طاوس بدان پرداخته‌اند، نوبخت قبل از آنکه ابوجعفر منصور به خلافت برسد (
پیش از سال
۱۳۶ق) در
اهواز محبوس بوده است و بر حسب اتفاق، منصور را در زندان ملاقات کرد و پس از آنکه بین ایشان سخنانی ردّ و بدل شد، برای منصور
پیش
گویی خلافت نمود و چون طولی نکشید که این
پیش
گویی درست از کار درآمد و منصور به خلافت رسید، از زندان رهایی یافت و به دربار منصور راه یافت و از منجمان او گردید و
اسلام آورد.
طبری در ذکر حوادث سال
۱۴۵ق درباره خروج ابراهیم بن عبدالله بن حسن، معروف به
قتیل باخمری می‌گوید که نخست یاران ابراهیم سپاه منصور را درهم شکستند و منصور در اندیشه پایان کار بود که نوبخت منجم وارد شد و گفت که ای امیرالمؤمنین، تو پیروز خواهی شد و ابراهیم کشته خواهد شد. منصور سخن او را نپذیرفت و نوبخت گفت که مرا
پیش خود زندانی کن و اگر چنان نشد که من می‌گویم، مرا بکش. در این میان خبر شکست ابراهیم و فرار او رسید. منصور به سبب این
پیش‌بینی درست، دو هزار
جریب از زمین‌های نهر جوبر از زمین‌های مشهور
بصره را به او بخشید.
حاجی خلیفه در موقع نام بردن مؤلفان کتب احکام نجومی، نوبخت را نیز ذکر می‌کند و کتابی را در احکام نجوم به او نسبت می‌دهد.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «نوبخت حکیم»، ج۱، ص۸۰۷.
