نقبای بنی‌اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
موسی مامور گشت كه از دوازده قبيله يهود، دوازده نفر مامور كند تا همچون ديده بانان به سرزمين
شام رفته، اخبار آنجا و خصوصيات مردم آن منطقه را براى
بنی اسرائیل شرح دهند. وى از هر قبيله اى نقيبى
امین ، برگزيد و آنها را به ماموريت فرستاد.
نقبا جمع نقيب برگرفته از مادّه «نقبَ» به معناى روزنه‌هاى وسيع است و اگر به فضايل اشخاص عنوان «مناقب» اطلاق مى‌شود به خاطر آن است كه با فحص و
کنجکاوی بايد از آنها آگاه گشت و به رهبر يك جمعيّت نيز نقيب گفته مى‌شود زيرا از اسرار جمعيّت آگاه است و نيز به معناى
ضامن و
کفیل مى‌باشد.
در قرآن كريم كلمه «نقيب» يك مرتبه آمده است كه مقصود نقباى بنى‌اسرائيل است كه برخى آن را به معناى جستجوگر از احوال قوم خويش دانسته‌اند
و عدّه‌اى بر اين اعتقادند كه آنان وزيران
موسی بودند و بعد به
مقام نبوّت رسيدند.
برخى ديگر آنان را كفيل و ضامن معاهدات دينى مردم خويش دانسته‌اند
در حالى كه بعضى گفته‌اند كه دوازده نفرى بودند كه مسئول جمع‌آورى اطّلاعات از سرزمين شام و
جبّاران بوده‌اند كه به جز دو نفر از آنان مردم را از
جبّاران ترسانيدند. در اين مدخل از واژه «نقيب» و بعضى آيات استفاده شده است.
دوازده نقیب از بین بنی اسرائیل، جهت سرپرستی آنان انتخاب شدند.
ولقد اخذ الله میثـق بنی اسرءیل وبعثنا منهم اثنی عشر نقیبا..
خدا از بنى اسرائيل پيمان گرفت. و از آنها، دوازده نقيب (
سرپرست) برانگيختيم. و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم! اگر
نماز را برپا داريد، و زكات را بپردازيد، و به رسولان من
ایمان بياوريد و آنها را يارى كنيد، و به خدا
قرض الحسنه بدهيد(در راه او، به نيازمندان كمك كنيد)،
گناهان شما را مى‌پوشانم (مى بخشم) و شما را در باغهايى از
بهشت، كه نهرها از زير درختانش جارى است، وارد مى‌كنم. اما هر كس از شما بعد از اين كافر شود، از راه راست منحرف گرديده است
راغب در
مفردات خود می‌گوید: کلمه" نقب" وقتی در مورد دیوار و یا پوست به کار می‌رود معنای کلمه" ثقب" را که در مورد چوب بکار رود می‌دهد، آن گاه می‌گوید:
نقیب به معنای کسی است که از قومی آمار می‌گیرد، و احوال آن قوم را پی گیری می‌نماید، و جمع آن نقباء می‌آید.
«نقیب» به کسی گفته می‌شود که از سوی
والی و
حاکم بر گروه و طایفه‌ای قرار داده می‌شود تا از حالات آنان با خبر شود.
بعضی از مفسران نقیب را در آیه فوق تنها بمعنی آگاه و مطلع از
اسرار گرفته‌اند، ولی این معنی بسیار
بعید بنظر می‌رسد، زیرا آنچه از
تاریخ و
حدیث استفاده می‌شود، آن است که نقبای بنی اسرائیل هر یک سرپرست
طایفه خود بودند،
در تفسیر
روح المعانی از
ابن عباس چنین نقل شده که: انهم کانوا وزراء و صاروا انبیاء بعد ذلک: " نقبای بنی اسرائیل، وزیران موسی بودند و بعد به مقام
نبوت رسیدند"
در حالات
پیامبر اسلام ص می‌خوانیم که در شب
عقبه که مردم
مدینه برای دعوت آن حضرت به محل عقبه آمده بودند دستور داد که دوازده نفر" نقیب" از میان خودشان به تعداد نقبای بنی اسرائیل انتخاب کنند که مسلما وظیفه آنها نیز مساله
رهبری جمعیت بود نه تنها خبرگزاری
انتخاب
دوازده نقيب از بين بنى‌اسرائيل از سوى خداوند:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ....
خدا از بنى اسرائيل پيمان گرفت. و از آنها، دوازده نقيب (سرپرست) برانگيختيم.
•••
توکّل بر خدا، از توصيه‌هاى دو تن از نقباى بنى اسرائيل، در يورش بردن به
سرزمین مقدس، براى
مبارزه با جباران:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... يا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ ... قالُوا يا مُوسى إِنَّ فِيها قَوْماً
جَبَّارِينَ ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ وَ عَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ.
••• تلاش و توصيه خالصانه دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل، جهت ايجاد
آمادگی بنى‌اسرائيل، براى مبارزه با
حاکمان ستمگر:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ وَ عَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ.
•••
ترس از خدا، موجب تسليم شدن دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل، در برابر فرمان
موسی علیه‌السلام براى مبارزه با
جبّاران، در سرزمين مقدّس:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... يا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ ... قالُوا يا مُوسى إِنَّ فِيها قَوْماً
جَبَّارِينَ ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ ....
•••
ترس از خدا و احساس مسئوليّت دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل (يوشع و كالب) موجب برخوردارى از نعمتهاى بزرگ الهى به آنان:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ ....
•••
خداترسی دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل، موجب
شجاعت آنان در مقابل قدرت و نيروى
دشمن:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالُوا يا مُوسى إِنَّ فِيها قَوْماً
جَبَّارِينَ ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ ....
••• خداترسى و توكّل دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل، موجب اطمينان آنان به پيروزى بنى‌اسرائيل، در صورت حمله بر حاكمان بيت‌المقدّس براى تصرّف آن:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... يا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ وَ عَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ.
مراد از «الارض المقدّسه» بنا بر يك احتمال، بيت‌المقدّس است.
انتخاب شدن دوازده نقيب از بين بنى‌اسرائيل، جهت سرپرستى آنان:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ...
«نقيب» به كسى گفته مى‌شود كه از سوى والى و حاكم بر گروه و طايفه‌اى قرار داده مى‌شود تا از احوال آنان با خبر شود.
عصیان عدّه‌اى از نقباى بنى‌اسرائيل از دستور موسى عليه‌السلام با فاش كردن اخبار
دشمن، در بين بنى‌اسرائيل:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... يا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ ... قالُوا يا مُوسى إِنَّ فِيها قَوْماً
جَبَّارِينَ وَ إِنَّا لَنْ نَدْخُلَها ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ ...
به نقل برخى مفسّران مقصود از «نقباى دوازده‌گانه» افرادى بودند كه مسئول جمع‌آورى اطّلاعات از سرزمين و حال
جبّاران بودند كه به جز دو نفر «يوشع و كالب» از آنان مردم را از برخورد با
جبّاران مى‌ترسانيدند و اخبارى كه نمى‌بايست بازگو كنند، نقل مى‌كردند.
اعزام دوازده نقيب بنى‌اسرائيل از سوى موسى عليه‌السلام به
بیت‌المقدّس، جهت بررسى اوضاع و اخبار حاكمان آن:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ ... يا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ ...
مراد از «الارض المقدّسه» بيت‌المقدّس،
دمشق،
فلسطین،
اردن،
شام يا
کوه طور است و برداشت ياد شده بر اساس احتمال و قول اوّل است.
کالب، از نقباى بنى‌اسرائيل و برگزيده خداوند و برخوردار از نعمت الهى:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ ...
مراد از «رجلان» يوشع بن نون و كالب بن يوفنّا دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل است.
یوشع، از نقباى بنى‌اسرائيل و برگزيده‌اى از سوى خداوند و بهره‌مند از نعمت الهى:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ ...
مراد از «رجلان» يوشع بن نون و كالب بن يوفنّا دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل است.
بهره‌مندى دو تن از نقباى بنى‌اسرائيل (يوشع و كالب) از نعمتهاى
خداوند:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ ....
یوشع بن نون و كالب، دو نقيب بنى‌اسرائيل و وفادار به
موسی علیه‌السلام:
وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً ... قالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبابَ فَإِذا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ ....
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۳۷۲، برگرفته از مقاله «نقبای بنی اسرائیل».
