نعمت علم (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نعمت علم و حکمت، حالت و توانایی درک و تشخیص است که شخص با آن می‌تواند
حق و واقعیت را درک کند و کار متقن انجام دهد. راغب می‌گوید: حکمت، رسیدن به حق با
علم و
عقل است.
ولما بلغ اشده ءاتینـه حکما وعلما وکذلک نجزی المحسنین.
«و هنگامی که بمرحله
بلوغ و قوت رسید ما
حکم و
علم به او دادیم و اینچنین نیکوکاران را
پاداش می‌دهیم».
منظور از حکم و علم که در آیه بالا می‌فرماید ما آنرا پس از رسیدن
یوسف به
حد بلوغ جسمی و روحی به او بخشیدیم، یا مقام وحی و نبوت است چنانکه بعضی از مفسران گفته‌اند و یا اینکه منظور از حکم، عقل و فهم و قدرت بر داوری صحیح که خالی از هوا پرستی و اشتباه باشد و منظور از علم، آگاهی و دانشی است که جهلی با آن توام نباشد، و هر چه بود این حکم و علم دو بهره ممتاز و پر ارزش الهی بود که خدا به یوسف بر اثر پاکی و
تقوا و صبر و شکیبائی و
توکل داد، که همه اینها در کلمه محسنین جمع است.
بعضی از مفسران مجموعه احتمالات حکم و علم را در اینجا سه احتمال ذکر کرده‌اند:
۱ - حکم اشاره به مقام نبوت (چون پیامبر حاکم بر
حق است) و علم اشاره به علم دین است.
۲ - حکم به معنی خویشتن‌داری در برابر هوس‌های سرکش است که در اینجا اشاره به
حکمت عملی است، و علم اشاره به حکمت و دانش نظری است، و مقدم داشتن حکم بر علم، به خاطر آنست که تا انسان
تهذیب نفس و خودسازی نکند به علم صحیح راه نمی‌یابد.
۳ - حکم به معنی این است که انسان به مقام
نفس مطمئنه برسد و تسلط بر خویشتن پیدا کند آنچنان که بتواند
نفس اماره و وسوسه‌گر را کنترل کند و منظور از علم،
انوار قدسیه و اشعه فیض الهی است که از عالم ملکوت بر قلب پاک آدمی پرتوافکن می‌شود.
ولما بلغ اشده واستوی ءاتینـه حکما وعلما وکذلک نجزی المحسنین.
«هنگامی که نیرومند و کامل شد
حکمت و
دانش به او دادیم، و اینگونه نیکوکاران را
جزا می‌دهیم».
فرق میان (حکم) و (علم) ممکن است این باشد که حکم اشاره به
عقل و فهم و
قدرت بر داوری صحیح است، و علم به معنی آگاهی و دانشی است که
جهل با آن همراه نباشد.
تعبیر (کذلک نجزی المحسنین) به خوبی نشان می‌دهد که
موسی علیه‌السّلام به خاطر تقوای الهیش، و به خاطر اعمال نیک و پاکش، این شایستگی را پیدا کرده بود که خداوند پاداش علم و حکمت به او بدهد، و روشن است که منظور از این علم و حکمت،
وحی و
نبوت نیست، زیرا موسی آن روز با
زمان وحی و نبوت فاصله زیادی داشت.
بلکه منظور همان آگاهی و روشن‌بینی و قدرت بر قضاوت صحیح، و مانند آن است که خدا به عنوان پاکدامنی و درستی و نیکوکاری به موسی داد، و از این تعبیر اجمالا برمی‌آید که موسی در همان
کاخ فرعون که بود رنگ آن محیط را به خود هرگز نگرفت و تا آنجا که در توان داشت به کمک
حق و
عدالت می‌شتافت هر چند جزئیات آن امروز بر ما روشن نیست.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۶۸، برگرفته از مقاله «نعمت علم».
