نسک (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نُسْک (به ضم نون و سکون سین) و
نُسُک (به ضم نون و سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای
عبادت است. مشتقات این واژه که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
مَنْسَک (به فتح میم و فتح سین)که هم مصدر میمی آید به معنی
عبادت و هم
اسم مکان و
زمان است و جمع آن
مَناسِک است.
نُسْک و
نُسُک (بر وزن قفل و عنق) به معنی عبادت و نَاسِک به معنی عابد است.
(قُلْ اِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ) «بگو: نمازم و مطلق عبادتم و زندگیم و مرگم برای خدای ربّ العالمین است»
گفته‌اند جدا شمردن نماز از مطلق، برای اهمیّت آن است. بعضی نسک را ذبیحه معنی کرده‌اند.
(فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً اَوْ بِهِ اَذیً مِنْ رَاْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیامٍ اَوْ صَدَقَةٍ اَوْ نُسُکٍ..) (و اگر كسى از شما بيمار بود، و يا ناراحتى در سر داشت، و ناچار بود سر خود را پيش از آن بتراشد، بايد با
روزه يا
صدقه يا گوسفند
کفاره دهد.)
بنا بر روایت
اهل بیت (علیهم‌السّلام) مراد از صیام سه روز، روزه و از صدقه اطعام شش نفر
مسکین و از نسک یک گوسفند قربانی است علی هذا بهتر است «نسک» در آیه بمعنی عبادت باشد که یکی از مصادیق عبادت
قربانی کردن در راه خداست.
در مجمع ذیل این آیه نسک را عبادت و نیز جمع نسکه به معنی ذبیحه فرموده است
در
قاموس پس از آنکه آن را عبادت معنی کرده گوید: نسک و نسک به معنی ذبیحه است
بنظر نگارنده: نسک در آیه خواه به معنی ذبیحه باشد چنانکه از قاموس نقل شد و خواه به معنی عبادت در هر دو صورت مفرد است نه جمع. آیه راجع به حکم کسی است که در اثر مرض یا ناراحتی سرش پیش از قربانی سر می‌تراشد که در آن صورت در کفّاره دادن یکی از سه چیز مخیّر است.
مَنْسَک (بر وزن معبد) هم مصدر میمی آید به معنی عبادت و هم اسم مکان و زمان چنانکه در
مصباح تصریح شده، جمع آن مناسک است.
(لِکُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَکاً هُمْ ناسِکُوهُ فَلا یُنازِعُنَّکَ فِی الْاَمْرِ وَ ادْعُ اِلی رَبِّکَ اِنَّکَ لَعَلی هُدیً مُسْتَقِیمٍ) «برای هر امّت عبادتی است که بدان عابداند و عمل می‌کنند پس در باره عملی که تو می‌آوری منازعه نکنند...»
ظاهرا در باره اعمال و عباداتی که آن حضرت می‌آورد منازعه کرده و می‌گفتند: اینگونه عبادات در ادیان گذشته سابقه ندارد آیه در جواب می‌گوید: برای هر امّت عبادت بخصوصی است امّت اسلامی نیز عبادت بخصوصی دارد، علی هذا منسک در آیه مصدر و مراد از «امة» امّت‌های گذشته است که صاحب ادیان آسمانی بوده‌اند نه امّت‌های مشرکان.
(وَ لِکُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَکاً لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْاَنْعامِ..) (براى هر امّتى قربانگاهى قرار داديم، تا نام خدا را به هنگام
قربانی بر چهارپايانى كه به آنان روزى داده‌ايم ببرند)
در این آیه نیز ظاهرا مَنْسَک به معنی عبادت است ولی عبادت قربانی و تضحیه یعنی برای هر امّتی از امم گذشته عبادتی از قربانی قرار دادیم تا نام خدا را بر چهارپایان که قربانی می‌کنند یاد نمایند و شما اولین امّت نیستید که قربانی بر آنها
تشریع شده است.
(فَاِذا قَضَیْتُمْ مَناسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ..) (و هنگامى كه
مناسک حجّ خود را انجام داديد، خدا را ياد كنيد)
مناسک به معنی عبادت‌های
حجّ است
(وَ اَرِنا مَناسِکَنا وَ تُبْ عَلَیْنا اِنَّکَ اَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ) (شيوه عبادتمان را به ما نشان ده و
توبه ما را بپذير، كه تويى توبه‌پذير مهربان)
«اَرِنا» را در آیه تعلیم معنی کرده‌اند یعنی عبادت‌های ما را به ما تعلیم کن و شاید مرا از آن
بصیرت باشد یعنی ما را در عبادت‌هامان بصیرت و بینائی بده بعضی مناسک را مواضع اعمال حجّ دانسته‌اند.
در خاتمه ناگفته نماند: که در
مفردات و
المنار تصریح شده که نسک در اعمال حج غلبه پیدا کرده و مخصوص آن شده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «نسک»، ج۷، ص۵۶.
