نزهة الاذهان فی اصلاح الابدان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«نزهة الاذهان فی اصلاح الابدان» که با نام نزهة الاذهان فی طب الابدان نیز از آن یاد می‌شود از جمله نگاشته‌های
انطاکی است که وی مباحث مهم و کلیات
دانش پزشکی را در آن به رشته تحریر درآورده است.
این اثر در بین
آثار انطاکی- پس از
تذکرة اولی الالباب - از جایگاه ارزنده‌ای برخوردار است، از این رو مؤلف خود شرحی برآن با نام تحفة الخان فی شرح نزهة الاذهان نگاشته است همچنین تلخیصی از آن با عنوان «فوائد فی الطب مختصرة منقولة عن نزهة الاذهان» ترتیب داده است.
این اثر در پی درخواست یکی از بزرگان اجتماعی از مؤلف به رشته تحریر درآمده است.
کتاب مشتمل بر دو مقدمه از محقق و مؤلف، هفت فصل و یک خاتمه تشکیل شده است. در مقدمه محقق شرح حال مؤلف و عصر او، شاگردان، تالیفات، نسخ خطی و شیوه تصیحیح اثر مورد بررسی قرار گرفته است. مقدمه مولف نیز پیرامون
علم طب ، موضوع و اقسام آن است. هر یک از فصول کتاب نیز مشتمل بر بخش‌هایی است.
کتاب از آثار ارزشمند در مبحث کلیات پزشکی و
درمان بیماری هاست که به
قلم یکی از بزرگ‌ترین پزشکان
مسلمان به رشته تحریر درآمده است.
مؤلف دراین اثر گاه اصطلاحات جدیدی را به جای اصطلاحات پیشینیان پیشنهاد می‌دهد. از جمله عنق رحم را به جای واژه فم رحم، شرائین را به جای عروق، غثیان را به جای غثی، حموله را به جای فرزجه استعمال می‌کند.
از سوی دیگرمشاهده می‌کنیم که انطاکی بسیار از آراء اطبای پیش از خود تاثیر پذیرفته است و اقوال آنها را به وفور نقل می‌کند. کسانی مانند
ابن سینا بقراط ،
جالینوس .
البته بیشتر آنچه را نقل می‌کند تحریر و نگاشته خود اوست و گاه تصریح می‌کند که مطلبی را آزموده است.
خصوصیت دیگر این
اثر اختصار و در عین حال جامعیت آن است.
این کتاب در کنار کتاب ارزشمند دیگر مؤلف یعنی تذکرة اولی الالباب می‌تواند مجموعه‌ای مناسب برای کسانی باشد که علاقه مند به آموزش مباحث
طب سنتی‌اند.
بیان مؤلف نیز در شیوه بیان مطالب بیانی روان و خالی از پیچیدگی است. در عین حال مؤلف از اطناب‌های بی مورد نیز پرهیز می‌نماید.
عناوین مطالب فصول هفت گانه کتاب به قرار زیر است:
۱. در امور طبیعیه مشتمل بر هفت بخش؛ ۲. در اسباب مشتمل بر سته ضروریه و غیرضروریه؛ ۳. در احوال بدن که در دو مبحث کلی خلاصه می‌شود؛ ۴. قوانین حفظ صحت بدن، بیماری و علائم شناخت بیماری؛ ۵. وصایا و قوانین که در آن قوانین از
قی ،
اسهال ،
حقنه ،
فصد ، کی (داغ گذاشتن)،
شرط و بط،
جبر کسر (شکسته بندی) سخن رفته است؛ ۶. این فصل مفصل‌ترین بخش کتاب و مشتمل بر بیماری‌های داخلی، شناخت بیماری‌ها، علل و درمان و شیوه‌های درمانی بیماری‌ها است.
۷. در امراض ظاهری مانند بیماری‌های
پوست و
مو و نیز تب‌ها و ورم‌ها و راه
درمان آنها سخن می‌گوید.
خاتمه کتاب مشتمل بر هفت بحث است:
بحران ، جبر کسر، شناخت سم‌ها، آنچه باعث
زینت و اصلاح است، آنچه آثار بیماری‌های
آبله را ذائل می‌کند، آنچه چاقی و لاغری مناسب است.
کتاب به اهتمام دکتر
محمد یاسر زکور و بر اساس پنج نسخه خطی تصحیح و تحقیق شده است. وی همچنین فهارس متعددی را تدوین و تنظیم نموده که عبارت است از: فهرست گیاهان، اسامی حیوانات، امراض، ادویه مفرده و مرکبه،
اطعمه و اشربه ، اوزان، ادوات پزشکی،
اعلام ، اماکن و فهرست مطالب.
این
اثر را بخش احیا و نشر تراث عربی وابسته به وزارت فرهنگ
سوریه در
سال ۲۰۰۷ م (۱۴۲۸ ق) منتشر ساخته است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
