میزان الطب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«میزان الطب» نگاشته حکیم محمد اکبر ارزانی از جمله مشهورترین آثار
طب سنتی به زبان فارسی است.
این نگاشته چهارمین اثر مؤلف است که آن را در سال ۱۱۱۳ ق تالیف نموده است. نویسنده در ابتدای اثر انگیزه اش را از تالیف کتاب آموزش
طب به
اطفال با عبارتی موجز دانسته است.
این کتاب به خاطر اختصار و زبان ساده اش مورد استقبال حوزه‌های طبی
هند و
پاکستان قرار گرفت و به جای کتاب
قانونچه تالیف
محمود بن عمر چغمینی به عنوان اولین کتاب درسی شناخته شد.
میزان الطب مشتمل بر سه مقاله است. در میان این سه مقاله، دو مقاله اول مختصر است و بیشتر حجم کتاب را مقاله سوم در بر می‌گیرد. مقاله اول به جزء کوچکتری تقسیم نمی‌شود ولی مقاله دوم به نه جزء کوچکتر با عنوان فصل تقسیم می‌شود. مقاله سوم که درباره بیماری‌ها و درمان آنها است به بیست و پنج باب جداگانه تقسیم می‌شود و هر باب نیز خود به فصول متعددی تجزیه می‌شود.
از آنجا که
حکیم ارزانی این اثر را پس از نگارش
طب اکبری به تحریر درآورده است، خلاصه تحقیقات خود در طب اکبری را در این اثر ذکر می‌کند. نگاهی به طب اکبری و مقایسه آن با میزان الطب شاهد این مدعاست که ترتیب این دو کتاب تا اندازه بسیار زیادی همانند هم است و حتی در بعضی از موارد، تعابیر و عبارات میزان الطب شبیه عبارت‌های طب اکبری است.
افزون بر آنچه گفتیم از آنجایی که میزان الطب- بنابر قول نویسنده آن- برای مبتدیان و علاقه مندان به فراگیری
علم طب نوشته شده است، به مبانی نظری علم طب، که همان کلیات است نپرداخته و فقط در دو مقاله اول به ذکر مختصری از اخلاط اربعه و منضجات اخلاط بسنده کرده است.
علاوه بر این وی از اشاره به سخنان پزشکان دیگر و مناقشه با آنان که با تعلیمی بودن این اثر ناسازگار است پرهیز می‌نماید.
ترتیب مقالات و مباحث مطرح شده در آنها را مؤلف چنین گزارش کرده است:
مقاله اول: در علامات کیفیات چهارگانه، یعنی حرارت و برودت و رطوبت و یبوست.
مقاله دوم: در بیان ادویه مفرده و مرکبه و اغذیه مناسب حال.
مقاله سوم: در بیان امراض و علاج آن.
مؤلف پس از نگاشتن مطالبی مختصر در مقاله اول و دوم، در مقاله سوم به مبحث بیماری‌ها و درمان آنها می‌پردازد. در این بخش، که مفصل‌ترین بخش کتاب نیز محسوب می‌شود، مؤلف از مبحث بیماریهای سر شروع می‌کند و با بررسی اورام و بثور ظاهر بدن، این مقاله را به پایان میرساند.
مؤلف در هنگام بیان بیماری‌ها ابتدا آن بیماری را ذکر می‌کند و سپس آن را به اختصار توضیح می‌دهد. در پی آن علائم و اسباب آن بیماری را بیان می‌کند و در آخر علاج و درمان آن را نقل می‌کند.
میزان الطب همانند بقیه کتاب‌های حکیم ارزانی مورد توجه علاقه مندان این علم قرار گرفته به گونه‌ای که بنابر آنچه خانبابا مشار در فهرست کتاب‌های چاپ فارسی ذکر کرده، این اثر ۱۸ بار به چاپ رسیده است که اولین چاپ آن در سال ۱۲۶۶ قمری بوده است.
همچنین این کتاب توسط محمد هاشم نوشاهی قادری به نظم درآمده است و آن را مفتاح العلاج نام نهاده است.
این اثر به همت جناب آقای هادی نصیری تصحیح و تحقیق شده است. از آنجا که نسخه مؤلف در دسترس نبوده، مصحح، این اثر را بر اساس دو نسخه چاپی و به شیوه اجتهادی تصحیح نموده است. افزون بر تصحیح متن، وی شرح و معنای کلمات و اصطلاحات دشوار کتاب را به ترتیب الفبایی در آخر کتاب آورده است تا خواننده بتواند به آسانی به آنها مراجعه نماید.
تدوین فهرست داروها، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها کار دیگر مصحح این کتاب است.
این اثر در آبان ماه سال ۱۳۸۰ شمسی (۲۰۰۱ میلادی) توسط مؤسسه احیاء
طب طبیعی چاپ و منتشر شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
