میرمحمدافضل ثابت‌الله‌آبادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
میرمحمد افضل ثابتِ اللّه آبادی،
شاعر قرن یازدهم و دوازدهم بود.
اصلش از بدخشان بود.
جمعی از تذکره نویسان زادگاه او را اللّه آباد و بعضی دهلی یا اکبرآباد ذکر کرده اند، ولی نسبت اللّه آبادی در پایان نامش، در بیش‌تر تذکره ها، احتمال انتساب او را به اللّه آباد تقویت می‌کند.
ثابت از
سادات بود
و نیای او
میرضیاءالدین حسین بدخشانی ، مشهور به اسلام خان و متخلص به والا، از صاحب منصبان عهد عالمگیر اورنگ زیب (حک: ۱۰۶۹ـ ۱۱۱۸) بود.
وی تحصیلات ابتدایی را در اللّه آباد به پایان برد و در همان‌جا با علوم و فنون مرسوم روزگار خویش آشنا شد و در
فقه و
کلام و
حدیث نیز مهارت یافت.
پدرانش
سنّی مذهب بودند، ولی ثابت با خوابی که در اوایل جوانی دید،
مذهب تشیع را برگزید و کتاب‌هایی در اثبات
امامت با نثری لطیف و سنجیده تألیف کرد.
ثابت فردی فاضل و با کمال بود و حاکمان زمان، او را به سبب علم و فضلش تعظیم و تکریم می‌کردند.
وی در اواخر عمر گوشه نشینی اختیار کرد و به
عبادت مشغول شد.
گویا در دهلی جمعی از درویشان مرید وی بوده اند.
ثابت در میان
شعرای معاصرش به شعردانی و فهم
شعر مشهور بود. او را «کلیم روزگار» و «عرفی وقت» و «سَحبان هند» نامیده اند.
وی در سرودن
قصیده های طولانی سرآمد بود، مثلاً قصیده‌ای ۴۵۰ بیتی به نام
شهاب ثاقب دارد که در آن از مدعیان سخنوری انتقاد، و از به کار بردن الفاظ غریب و نامأنوس در اشعارش دفاع کرده است.
او قصایدی غرّا در مدح
ائمه علیهم‌السلام و شرح حوادث
کربلا و
مصائب امام حسین علیه السلام به روش
مقبل اصفهانی (متوفی ۱۱۵۷) سروده است، ولی به سبب صنعت پردازی و تلاش تکلف آمیز برای ایراد معانی تازه، اشعارش روانی
مرثیه های مقبل را ندارد.
نسخه‌ای از دیوان ثابت به شماره ۲۷۴ در موزه بریتانیا موجود است که شامل قصایدی در مدح
امامان و مثنوی‌هایی با موضوع کربلا و حوادث آن است و
غزلیات ،
رباعیات ، قطعات و
مخمسات ثابت را نیز در بر دارد. این نسخه را شخصی به نام بندعلی، استنساخ و به مولوی محمدپناه تقدیم کرده است .
خوشگو
که
تذکره نویس معاصر ثابت بوده و نیز
علی ابراهیم خلیل ،
مرگ ثابت را در ۱۱۵۲ در پنجاه سالگی و در جهان آباد ذکر کرده‌اند و خوشگو
مادّه تاریخ «ثابت مرده» را در تاریخ وفات او ساخته است. لیکن برخی
تاریخ وفات ثابت را ۱۳ ربیع الاول ۱۱۵۱ آورده اند.
ثابت فرزندی به نام میرمحمدعظیم متخلص به ثبات داشت که در اللّه آباد به دنیا آمد و تحصیلاتش را همان‌جا به پایان رساند.
ثبات در زمان حیات پدرش چندان ذوقی در
شعر و
نثر از خود نشان نمی‌داد ولی بعد از وفات او از
شاعران نامدار عصر خود شد. وی طبعی موزون و حافظه‌ای بسیار قوی داشت و سخنانش از فصاحت و بلاغت برخوردار بود.
به گفته
واله داغستانی ،
ثبات
شب و
روز را صرف
شعر و
شاعری می‌کرد و گاه برای اصلاح اشعارش به او مراجعه می‌کرد. وی در تحریر تذکره
ریاض الشعراء به واله کمک کرده است.
همچنین واله داغستانی
از دیوان چهارهزار بیتی ثبات سخن گفته و
اشعار ثبات را به بکر بودن و داشتن مضمونهای نو ستوده است.
(۱) لطفعلی بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکده آذر، چاپ جعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.
(۲) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی، سروآزاد، چاپ سنگی کانپور۱۸۷۶، میکرو فیلم فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
(۳) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۴) طلعت اعتماد مقدّم، تذکره طلعت: مجموعه نغمه های پراکنده، تهران ۱۳۳۹ ش.
(۵) میرحسین دوست حسینی سنبهلی، تذکره حسینی، لکهنو ۱۲۹۲.
(۶) علی ابراهیم خلیل، تذکره صحف ابراهیم، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ش ۲۹۷۴.
(۷) بندر بن داس خوشگو، سفینه خوشگو، دفتر۳: تذکره
شعرای فارسی، چاپ سیدشاه محمد عطاءالرحمان عطاکاکوی، پتنه ۱۳۷۸/۱۹۵۹.
(۸) شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/۱۸۸۹ـ ۱۸۹۸.
(۹) صدیق حسن خان، شمع انجمن، بهوپال ۱۹۲۳.
(۱۰) ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۵، بخش ۲، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۱۱) محمد قدرت اللّه گوپاموی، کتاب تذکره نتایج الافکار، بمبئی ۱۳۳۶ ش.
(۱۲) غلام بن ولی محمد مصحفی همدانی، عقد ثریا: تذکره فارسی گویان، چاپ عبدالحق، اورنگ آباد دکن ۱۹۳۴.
(۱۳) علیقلی بن محمدعلی واله داغستانی،
ریاض الشعراء، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، ش ۴۳۰۱.
(۱۴) رضاقلی بن محمد هادی هدایت، تذکره
ریاض العارفین، چاپ مهرعلی گرکانی، تهران (۱۳۴۴ ش).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرمحمدافضل ثابت‌الله‌آبادی»، شماره۴۲۰۳.
