میرزاجعفر بن علی تبریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بایسنغری، جعفر بن علی تبریزی، از نخستین استادان
خط نستعلیق در قرن نهم و خطاط
شاهنامه بایسنغری میباشد.
تاریخ
ولادت و وفاتش به درستی معلوم نیست، ولی از آثار و خطوط بر جا مانده از او پیداست که بین سال های ۸۱۶ـ۸۵۶ در قید
حیات بوده است.
اصلاً از مردم
تبریز بود، لیکن به دلیل اقامت طولانی در
هرات، به هروی معروف شده است.
از هرات به
ماوراء النهر سفر کرد و سه سال در
بلخ ماند، سپس به
خوارزم رفت و یک سال در
سمرقند اقامت گزید و در
بخارا درگذشت.
میرزا جعفر از توجه و حمایت شاهزاده بایسنغر میرزا برخوردار بود و به او
انتساب داشت.
لقب دیگرش عین الاعیان بود و
سلطانعلی قاینی، در خطی که در ۹۱۴ نوشته، او را «قبله الکتّاب» و «کمال الدین» نامیده است.
میرزا جعفر در رواج
خط نستعلیق کوشش بسیار نمود و در اندک مدتی آن را مقبول عام و خاص کرد.
او این
خط را از استاد بلاواسطه خود میر عبداللّه فرزند میر علی تبریزی (هروی) آموخت و در آن از بانی
نستعلیق، یعنی میر علی، نیز برتر شد.
او را شاگرد
مولانا شمس الدین دانسته اند
و در «
خط اصول» شاگرد شمس الدین قطابی مشرقی (متوفی ۸۱۲) بود.
با آنکه
شهرت عمده اش در
خط نستعلیق است خطوط دیگر را استادانه تر مینوشت.
میرزا جعفر پیش از پیوستن به دربار بایسنغر میرزا، در تبریز در دربار میرانشاه بن تیمور به سر میبرد
لیکن در حقیقت تربیت یافته دربار
شاهرخ تیموری و طرف توجه و
علاقه خاص
پسر او بایسنغر میرزا بود، زیرا سمت استادی
دبستان او را به عهده داشت.
میرزا جعفر در یکی از
حجره های کاخ چهل ستونِ بایسنغر میرزا
کتابت میکرد
، و سرآمد چهل
کاتب و
خوشنویس کتابخانه او بود.
یکی از عوامل تجدید رونق خطوط متداول در
ایران قرن نهم وجود میرزا جعفر بود. او با تربیت شاگردانی در انواع خطوط، به توسعه و پیشرفت
خطاطی در ایران کمک کرد. شاگردان معروف او عبارتاند از: اظهر تبریزی در
خط نستعلیق؛ شیخ محمود زرین قلم در خفی نویسی؛ عبدالحی منشی استرآبادی در
خط تعلیق و مشهورترین شاگرد او، که در ضمن
داماد او نیز بود، عبداللّه طبّاخ هروی که در
خط اصول سرآمد بود.
میرزا جعفر، علاوه بر خطاطی،
شعر نیز میگفت، ترکیببندی که در رثای بایسنغر میرزا برای تسلیت به شاهرخ گفته، هم
هنر شاعری او را مینمایاند و هم معرف مقام شاعر نزد شاهرخ است.
آثار به جامانده از او، برخی در ایران، و بسیاری نیز در کتابخانه های
جهان پراکنده است. مهمترین آنها عبارتاند از: شاهنامه بایسنغری که به
خط نستعلیق و در ۸۳۳ به فرمان بایسنغر میرزا کتابت شده و هم اکنون در کتابخانه سلطنتی سابق در موزه کاخ گلستان (ش ۴۷۵۲) موجود است. دیوان اشعار حسن دهلوی که در ۸۲۵ به
دارالسلطنه هرات تقدیم شده و در
کتابخانه مجلس (ش ۴۰۱۷) موجود است
نسخه ای از
کلیات همام تبریزی به
خط نستعلیق که در ۸۱۶ کتابت شده و در کتابخانه ملی پاریس نگهداری میشود.
در این نسخه او به نام میرزا جعفر تبریزی خوانده شده است، زیرا هنوز به دربار بایسنغر میرزا راه نیافته بود
نسخهای از
دیوان حافظ به
خط نستعلیق در موزه آثار اسلامی و ترک در
استانبول؛ و نسخه ای از
گلستان سعدی (ش ۱۱۹).
(۱) مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲) دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۳) مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۴) حبیب اللّه فضایلی، اطلس
خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
(۵) احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزاجعفر بن علی تبریزی»، شماره۴۴۵.