میرزا کاظم‌علی جوان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جوان، میرزاکاظم‌علی، از نخستین نثرنویسان
اردو زبان در اواخر سده دوازدهم و اوایل سده سیزدهم در شبه قاره
هند می‌باشد.
جوان،
تخلص اوست. از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. می‌دانیم که اهلِ
دهلی بود
و ظاهراً با بروز مشکلاتی که بر اثر حمله
احمدشاه ابدالی (۱۱۷۴) در دهلی به وجود آمده بود، به
لکهنو مهاجرت کرد.
به نوشته
علی ابراهیم‌خان در
تذکره گلزار ابراهیم ،
جوان در ۱۱۹۶ در لکهنو از او در شعرگویی راهنماییهایی گرفت. جوان در همان‌جا به دربار
میرزا سیف علی (متخلص به شگفته، پسر نواب شجاع‌الدوله، که در
موسیقی ، شعر،
نقاشی و طراحی مهارت داشت) راه یافت.
از تذکره‌های مصحفی همدانی،
کریم‌الدین،
محمدحسین خان شاه‌جهان‌پوری
و
سعادت خان ناصر چنین برمی‌آید که جوان در لکهنو شاعر شناخته شده‌ای بود و به همین دلیل، سرهنگ اسکات،
حاکم اعلای لکهنو، در ۲۲ جمادی الا´خره ۱۲۱۵ او را با چند شاعر دیگر (از جمله میرامن، بهادرعلی حسینی، شیرعلی افسوس، مظهرعلی ولا، نِهال چَند لاهوری، و لَلُوجی‌لال) به عنوان عضو هیئت علمی، مترجمی هندی و اردو و دستیاری دکترجان گیلکریست،
در دانشکده فورت ویلیامِ
کلکته انتخاب نمود.
وی در ۱۲۳۲/۱۸۱۷ زنده بوده، چون در همین سال در مجالس شعرخوانی
دانشکده فورت ویلیام شرکت می‌کرده است.
او با دو فرزندش، میرزا قاسم علی متخلص به ممتاز و میرزاهاشم‌علی متخلص به عیان، در کلکته محیطی ادبی به وجود آورده بود و اغلب در آن‌جا مجالس شعرخوانی برگزار می‌نمود.
ولی در تاریخ
ادب اردو بیش‌تر به
نثرنویس معروف شده است.
جوان به زبانهای عربی، فارسی،
سنسکریت ، بَرجْ بهاشا (
زبان هندی که در نقاطی از منطقه بَرج، مانند مَتْهْرا، گُوکُل، وْرینداوَن و آگره، رواج داشت)، هندی و اردو مهارت فراوان داشت. نثر او بهترین نمونه نثر ساده و مرسل است و گاه از واژگان هندی نیز استفاده نموده است.
آثار او عبارت‌اند از:
شَکُنْتَلا ، نخستین
نمایشنامه جوان به
زبان اردو، که داستانِ
سنسکریت کالی‌داس است. این داستان را نواز کَبِیشِر، شاعر و مؤلف
برج بهاشا ، در زمان
فرخ سیر (حک: ۱۱۲۴ـ۱۱۳۱)، به شیوه
مهابهارت به
زبان برج بهاشا ترجمه کرد و همان ترجمه را جوان در ۱۲۱۶/۱۸۰۱، به درخواست جان گیلکریست، به اردو برگرداند.
این کتاب، در ۱۲۱۷/۱۸۰۲، با حروف
ناگری (رسم‌الخط
سنسکریت که به دِوَناگری مشهور است) و در ۱۲۱۹/۱۸۰۴ به خط لاتین در کلکته به چاپ رسید. سپس در ۱۲۴۱/۱۸۲۶ در
لندن ، در ۱۲۶۴/ ۱۸۴۸ در بمبئی و در ۱۲۷۹/ ۱۸۶۲ و ۱۲۹۲/۱۸۷۵ در لکهنو چاپ شد.
در ۱۳۴۲ ش/ ۱۹۶۳ نیز در مؤسسه انتشاراتی مجلس ترقی ادب
لاهور با مقدمه
اسلم قریشی و در ۱۳۴۳ ش /۱۹۶۴ به کوشش عبادت بریلوی با کمک نسخه‌های متعدد موزه
بریتانیا به چاپ رسید.
باره ماسا یکی از اصناف شعری هندی است. باره به معنای دوازده و مانس/ ماس به معنای ماه است و باره ماسا یعنی داستانی مشتمل بر وقایع
دوازده ماه که در قالب مثنوی سروده می‌شود. درونمایه باره‌ماسا مبتنی بر ماههای
تقویم هندوست و جشنها و اعیادی که مسلمانان و هندوان در این ماهها برگزار می‌کنند در آن به طور مفصّل بیان گردیده است. صوفیان
شبه قاره نیز در این صنف شعر می‌سرودند. جوان این مثنوی را در ۱۲۱۷ به پایان رساند و در ۱۲۲۸/ ۱۸۱۳ در کلکته به چاپ رسید.
مجموعه حکایات راجع به راجای
اُجَّین به
زبان سنسکریت، که شاعر دربارِ شاه‌جهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸)، رای سُنْدَر، آن را به برج بهاشا برگردانده بود
و جوان همان را در ۱۲۱۵ به
زبان اردو ترجمه کرد
(که می‌گوید مترجم اصلی این اثر منشی للوجی لال بود). این کتاب در ۲۶
شعبان ۱۲۱۵/ ۱۲ ژانویه ۱۸۰۱ در کلکته به چاپ رسید.
در ۱۲۲۴، جوان قسمتهایی از
تاریخ فرشته را که در باره بهمنیانِ
دکن است، به
زبان اردو برگرداند. این ترجمه به چاپ نرسیده است.
جوان با همکاری
شیرعلی افسوس و محمداسلم، گزیده‌ای از دیوان
محمد رفیع سودا را تصحیح کردند که در ۱۲۲۵/۱۸۱۰ در کلکته منتشر شد.
گزیده کلیات میر ، که در تهیه آن مولوی منشی غلام قادر، محمداسلم و
میرزاجان طپش با جوان همکاری کردند و در ۱۲۲۶/۱۸۱۱ به چاپ رسید.
در ۱۲۱۷/ ۱۸۰۲، در دانشکده فورت ویلیام کلکته کار ترجمه
قرآن مجید به اردو، تحت سرپرستی
جان گیلکریست ، به مولوی امانت‌اللّه، میربهادر علی حسینی، مولوی فضل‌اللّه و کاظم‌علی جوان سپرده شد. این ترجمه در ۱۲۱۹ به پایان رسید.
نسخه خطی آن در
موزه سالار جنگ
حیدرآباد هند نگهداری می‌شود.
چند بخش آن، از
سوره الفیل تا
سوره الناس ، در کلکته به چاپ رسیده است.
اثری از منظومه‌های میرزاکاظم علی جوان به دست نیامده است. نمونه‌های اشعار فارسی و اردوی جوان در تذکره گلزار ابراهیم،
تذکره ریاض الفردوس و
تذکره خوش معرکه زیبا نقل شده است.
(۱) علی‌ابراهیم‌خان، تذكره گلزار ابراهیم، علیگره ۱۹۳۴.
(۲) اردو دائره معارف اسلامیه، لاهور۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جوان» (از بزمی‌انصاری، با اضافاتی از د. اردو).
(۳) جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، لاهور، ج ۲، ۱۹۸۷.
(۴) عظیم‌الحق جنیدی، اردو ادب‌كی مختصر تاریخ، لاهور ۱۹۸۹.
(۵) رام بابو سكسینه، تاریخ ادب اردو، ترجمه محمد عسكری، لاهور، بی‌تا..
(۶) محمدحسین شاه‌جهان پوری، تذكره ریاض الفردوس، ترتیب مرتضی حسین فاضل، لاهور ۱۹۶۸ .
(۷) محمد شمس‌الدین صدیقی، «تصانیف سوداكی تدوین و اشاعت»، مجله اورینتل كالج میگزین، ج۵۰ (۱۹۷۴).
(۸) محمدعتیق صدیقی، گِل‌كِرست اور اُس كاعهد، علیگره ۱۹۶۰.
(۹) حامد حسن قادری، داستان تاریخ اردو، آگره ۱۹۴۱.
(۱۰) كریم‌الدین، تذكره طبقات الشعرای هند، دهلی ۱۸۴۸.
(۱۱) غلام‌بن ولی محمد مصحفی همدانی، ریاض‌الفصحا: تذكره هندی‌گویان، چاپ مولوی عبدالحق، چاپ سنگی اورنگ‌آباد دكن ۱۹۳۴.
(۱۲) ممتاز منگلوری،«فورت ولیم كالج كی مصنفین»، در تاریخ ادبیات مسلمانان پاكستان و هند،ج ۸ ، لاهور: پنجاب یونیورسنی، ۱۹۷۱.
(۱۳) سعادت‌خان ناصر، تذكره خوش معركه زیبا، چاپ مشفق خواجه، لاهور ۱۹۷۲.
(۱۴) EI ۲ , s.v. "Djawan" (by A.S.Bazmee Ansari).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزا کاظم‌علی جوان»، شماره ۵۱۵۴.
