میرزا محمدمهدی خان استر آبادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
میرزا محمد مهدی خان استرابادی (د ح ۱۱۷۳ ق) فرزند محمد نصیر، منشی و وقایع نگار نادر شاه افشار. استرابادی، به گفته برخی از نویسندگان معاصرش، در شعر «کوکب» تخلص می‌کرده است.
استرابادی به روزگار شاه سلطان حسین
صفوی منصب باغبانباشی گری داشت و پس از به قدرت رسیدن اشرف افغان در
شعبان ۱۱۳۷ ق برای او شعری گفت که بر سکه زدند. وی پس از ورود نادر به
اصفهان در ۱۱۴۲ ق/ ۱۷۲۹ م از سوی خود و اهالی استراباد تهنیت
نامه‌ای برای او نگاشت، ولی از متن بر نمی‌آید که آیا میرزا مهدی در این زمان خود همراه نادر بوده است، یا نه؟ در نوروز (
ماه رمضان) همان سال که نادر به فرمانروایی
خراسان رسید، میرزا مهدی حکومت او را تهنیت گفت و ظاهرا از همین زمان به بعد ملازم او بوده، و سمت وقایع نگاری و منشیگری وی را بر عهده داشته است.
استرابادی خود تصریح کرده که در
ذی القعده ۱۱۴۶ در سفر نادر شاه به اصفهان در ملازمت وی بوده است و نیز در محاصره گنجه در ۱۱۴۷ ق شرکت داشت و از او به عنوان منشی یاد شده است. از این پس، بر تقرب و منزلت استرابادی نزد نادر افزوده شد. هنگامی که نادر در
شوال ۱۱۴۸ در دشت مغان تاج شاهی بر سر نهاد، استرابادی «منشی دیوان اعلی» بود. نادر شاه دو سه ماه پس از به تخت نشستن، چون مستوفی الممالک برای
فارس،
عراق، خراسان و
آذربایجان برگزید، میرزا مهدی را نیز به مقام منشی الممالکی منصوب کرد.
استرابادی در لشکرکشی نادر شاه به
هندوستان در ۱۱۵۲ ق/ ۱۷۳۹ م همراه وی بود و در مذاکرات خصوصی او و محمد شاه گورکانی حضور داشت و محمد شاه الماس درخشانی به وی هدیه داد که بعدها نادر آن را از او ستاند. به روایت عبدالکریم کشمیری، در ۱۱۵۴ ق میرزا مهدی از سوی نادر شاه مامور ترجمه کتب مقدس
یهودیان و
مسیحیان به فارسی شد؛ شگفت آنکه استرابادی خود اشاره‌ای به این موضوع نکرده است. در ۱۱۵۶ ق که نادر شاه در
نجف علما را گرد آورد تا
مذهب شیعه جعفری را به عنوان مذهب پنجم اسلامی تثبیت کند، میرزا مهدی حاضر بود و
وثیقه نامه آن را خود نوشت.
گویا استرابادی در اواخر عمر از کارهای دولتی دوری جست و به تکمیل تالیفات خود پرداخت. استرابادی کتابخانه بزرگی شامل کتاب‌های خطی فارسی، عربی و ترکی و مجموعه مفصلی از خطوط استادان بزرگ خوشنویس در اختیار داشت، چنانکه در روزگار ما هر جا خط میرعماد پیدا شده است، مهر میرزا مهدی خان نیز بر پشت آن به چشم می‌خورد. استرابادی این کتابخانه را
وقف فرزندان خود کرد و در متن «وقف
نامه» که جزء منشآت وی به چاپ رسیده، نام بسیاری از کتاب‌های مشهور آمده است.
۱-
منشآت، مجموعه‌ای است از
نامه‌ها و احکامی که استرابادی خود نوشته، و یا برخی از آنها را تحریر کرده است.
۲-
مبانی اللغة، مقدمه‌ای است بر کتاب سنگلاخ درباره
صرف و
نحو زبان ترکی جغتایی.
۳-
سنگلاخ، فرهنگی است از لغات ترکی جغتایی به فارسی مشتمل بر واژه‌های دشوار اشعار امیر علیشیر نوایی
۴- دیوان. به رغم آنکه برخی استرابادی را ملک الشعرای نادر شاه دانسته‌اند، اما اشعار اندکی از او باقی است. دو منظومه به او نسبت داده است. نیز نسخه‌ای با عنوان دیوان میرزا مهدی منشی وجود دارد که در آن قصایدی در ستایش
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
امامان علیه‌السّلام و نیز مولود نادر شاه و ورود او به مشهد آمده است.
۵-
وقایع نامه.
۶- زوال آفتاب نبوت.
۷- حکایت یوم
الغدیر (غدیریه).
وی در سال ۱۱۸۰ ق درگذشت.
جهانگشای نادری (کتاب)
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
