میرزا محمدتقی مستوفی‌الممالک آشتیانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمدتقی مستوفی فرزند
هاشم خان آشتیانی، از رجال سیاسی سرشناس در اوائل
سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود.
"میرزا محمدتقی آشتیانی" پسر "هاشم خان" پسر "آقا
محسن آشتیانی" که در اوائل
سلطنت"فتحعلی‌شاه" وارد خدمت استیفا (عضو وزارت دارایی) شد و در این زمان "حاج
محمدحسین‌خان اصفهانی مستوفی‌الممالک" یعنی وزیر دارایی بود. "میرزا محمدتقی" به تدریج ترقی نمود و عنوانی پیدا کرد و در جنگی که در
سال ۱۲۳۷ق میان "
ایران" و "
عثمانی" درگرفت و غلبه با لشگر ایران شد. میرزامحمد تقی برای مصالحه مامور شده و به
ارزنة‌الروم رفت و چندی بعد از طرف فتحعلی‌شاه به لقب
قوام‌الدوله رسید.
در سال ۱۲۶۲ به جای "
منوچهر خان معتمدالدوله" به وزارت و پیشکاری "
فیروزمیرزا فرمانفرما" والی
فارس تعیین شده و روانه
شیراز شد. وزارت او چند ماهی بیش به طول نینجامید که به واسطه تغییر ماموریت "فیروزمیرزا" و آمدن "فریدون میرزا" "
قوام‌الدوله" از وزارت
استعفا داد و به
تهران آمد و به جای وی "میرزاجعفر سوادکوهی" به پیشکاری
فارس تعیین شد. چندی نیز به وزارت "بهرام میرزا" برادر "فتحعلی‌شاه" به
کرمانشاه رفت.
فرزندش "میرزامحمد مستوفی
قوام‌الدوله" پیشکاری
آذربایجان و لقب "
قوام‌الدوله" را از او به
ارث برد.
وی که زمانی از مستوفیان درجه یک از رجال سرشناس
ایران بود، در سال ۱۲۶۵ق. پس از این‌که "حمزه‌میرزا" پسر بیست و یک ساله "
عباس‌میرزا نائب‌السلطنه" از
خراسان احضار و به جای او "
سلطان مراد میرزا حسام
السلطنه" به
حکومت خراسان فرستاده شد، در همین سال "حمزه میرزا" به استانداری
آذربایجان منصوب شد و میرزا محمدمستوفی آشتیانی نیز به وزارت و پیشکاری وی تعیین شد و در
سال ۱۲۶۸ق؛ یعنی در تاریخ شکست فضاحت‌بار "مرو" در زمان "ناصرالدین‌شاه" در این سمت بود. در مورد عاقبت
قوام‌الدوله که به عنوان فرمانده لشگر در این
جنگ حضور داشت.
پس از شکست و رسوایی "مرو" تقریبا تمام کاسه کوزه‌ها بر سر
قوام‌الدوله شکست او را با یک وضع بسیار فجیع و مفتضحانه‌ای به تهران وارد کردند
و این کار هم بیشتر برای این بود که
ناصرالدین‌شاه می‌خواست جواهرات و نقدینه‌ای که خود و پدرش در ماموریت به دست آورده بودند، از او بگیرد از دست رفتن مرو یکی از چهار شهر مهم خراسان و کشته شدن سی چهل هزار سرباز ایرانی به بی‌آبرویی و ساختن این
شعر مذمت‌آمیز انجامید:
آن
قوام الدوله کاندر جنگ مرو داد بر باد افسر و دیهیم را
وی پس از دادن تقدیمی‌های لازم به شاه به واسطه مساعی میرزا یوسف مستوفی‌الممالک از
مرگ نجات یافت
دوباره در سال ۱۲۷۸ق وارد کار شد و در همین سال به سمت وزارت و پیشکاری
سلطان حسین میرزا حاکم
اصفهان تعیین شد. وی تا سال ۱۲۸۰ق در این سمت بود تا به پیشکاری و وزارت
ظل‌السلطان حاکم فارس منصوب شد.
اما در سال ۱۲۸۲ به دلیل نارضایتی مردم شیراز شورشی عمومی علیه او برپا شد که باعث برکناری و احضار او به تهران شد.
قوام‌الدوله در سال ۱۲۸۳ق به سمت وزارت گمرکات تعیین شد و در تشکیلات جدیدی که ناصرالدین‌شاه به دارالشورای کبرای خود در
سال ۱۲۸۸داد،
قوام‌الدوله نیز یکی از اعضای این شورا انتخاب شد. در همین سال در صدارت
مشیرالدوله وزیر محاسب شد.
سرانجام وی در سال ۱۲۹۰ق به
مرض محرقه در تهران درگذشت و به جای او
میرزا هدایت (پدر
دکتر مصدق) با لقب وزیر دفتری، رییس دفتر استیفا شد.
او در
قم در مقبره اختصاصی که برای خود ساخته بود، به خاک سپرده شد. اعقاب و فرزندان وی از جمله "
ابراهیم معتمد‌السلطنه" "
حسن وثوق" و "
احمد قوام‌السلطنه" نیز در آن‌جا مدفون هستند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان قوام»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۰۴/۲۷.
