میرجعفربیک بینش کشمیری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
میرجعفربیک، متخلص به بینش، از شاعران پارسی‌گوی
هند در سدۀ ۱۱ق/۱۷م بود. در برخی منابع نام او را محمد (ملا، میرزا) اسماعیل آورده‌اند.
مؤلف صحف ابراهیم او را اصلاً ایرانی و پرورش‌یافتۀ
کشمیر دانسته است.
بینش پس از تکمیل تحصیلات خود در کشمیر، در عصر
اورنگ زیب به دهلی (شاه‌جهان‌آباد)
سفر کرد و در پایان عمر دوباره به کشمیر بازگشت و در همان‌جا (اواخر سدۀ ۱۱ق) درگذشت.
این شاعر ظاهراً با عنایت‌خان آشنا هم‌عصر بود، زیرا غزل‌های او را جواب گفته است.
وی اشعاری نیز در وصف
محمدطاهر صف‌شکن‌خان، از سرداران عصر شاه‌جهان و اورنگ‌زیب سرود.
اشعار بینش استوار و متین، و دارای مضامین و معانی دلچسب و نو با زبانی روان و ساده است.
غزلیات او همانند اشعار بیش‌تر شاعران آن روزگار، جواب غزل‌های مشهور در
زبان فارسی است. بیان اندیشه‌های
اجتماعی، اخلاقی و عرفانی به زبان ساده، از دیگر ویژگی‌های
شعر این شاعر است.
دیوان بینش مشتمل بر قصاید و غزلیات و ۶ مثنوی است که ۵ مثنوی آن (خمسه) به تقلید نظامی به نظم آمده است. این ۵ مثنوی عبارتند از ۱. بینش‌الابصار، بر وزن مخزن‌الاسرار، به نام اورنگ زیب
۲. گنج‌روان، به تقلید از اسکندرنامه، در
مدح اورنگ زیب و امرای کشمیر
۳. گلدسته، در برابر لیلی و مجنون و دربارۀ آفرینش جهان
۴. شور خیال، داستان عشق دو دلدادۀ بنارسی، به تقلید از خسرو وشیرین
۵. رشتۀ گوهر، به
تقلید از هفت گنبد، داستان عشق دو دلدادۀ اهل
مازندران به نام امیر و گوهر
ششمین مثنوی شاعر به نام جواهرخانه، منظومه‌ای است در مدح اورنگ‌زیب و وصف
تبریز و
بغداد.
نسخه‌هایی از کلیات دیوان بینش در دست است: یک نسخه در کتابخانۀ موزۀ بریتانیا،
و نسخۀ دیگر در کتابخانۀ موزۀ سالار جنگ
نگهداری می‌شود. نسخه‌ای از دیوان، شامل قصاید و غزلیات
در کتابخانۀ بانکیپور،
و نسخه‌ای دیگر از همان
مجموعه در کتابخانۀ آکادمی سلیمانف
و سرانجام یک نسخۀ خطی دیگر در
تاشکند محفوظ است.
(۱) آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، بمبئی، ۱۲۷۷ق.
(۲) آرزو، علی‌خان،
مجمع
النفایس، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۳) اته، هرمان، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمۀ صادق رضازاده شفق، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۴) احمد، ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب کی تاریخ (عهد جهانگیری عهد اورنگ زیب نک)، لاهور، ۱۹۷۴م.
(۵) احمدعلی‌هاشمی سندپلوی، مخزن‌الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
(۶) نیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۷) خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، ۱۹۸۱م.
(۸) صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۹) علی حسن‌خان، صبح گلشن، کلکته، ۱۲۹۵ق.
(۱۰) گوپاموی، محمد قدرت‌الله، نتائج‌الافکار، به کوشش اردشیر بنشاهی، بمبئی، ۱۳۳۶ق.
(۱۱) منزوی، خطی.
(۱۲) منزوی، خطی مشترک.
(۱۳) Ashraf، M، Catalogue of Persian Manuscripts in the Salar Jung Museum and Library، Hyderabad، ۱۹۶۹.
(۱۴) Bankipore.
(۱۵) Iranica.
(۱۶) Kayumov، Katalog fonda instituta rukopiseĮ، Tashkent، ۱۹۸۸.
(۱۷) Rieu، Ch، Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum، London، ۱۹۶۶.
(۱۸) Semenov، A A، Sobranie vostochnykh rukopiseĮ akademii nauk UzbekskoĮ SSR، Tashkent، ۱۹۵۴؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «میرجعفربیک بینش کشمیری»، شماره۵۴۰۹.
