مَناةَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَناةَ:
(وَ مَنَاةَ الثَّالِثَةَ) مَناةَ: (من اعلام القرآن) نخستين
بت معروفى كه عرب انتخاب كرد، بت
«منات» بود.
كه بعد از آن‌كه «
عمرو بن لحی» بت‌پرستى را از شام به حجاز منتقل كرد، ساخته شد.
به موردی از کاربرد
مَناةَ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ مَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى) (كه سوّمين آن‌هاست دختران خدا هستند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: بعد از آن‌كه در
آیات قبلى راستگويى
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را مسجل كرد و ثابت نمود كه سخنان او حقايقى است آسمانى كه به وى
وحی مى‌شود و از آن حقانيت نبوتش را نتيجه گرفت، نبوتى كه بر اساس
توحید و نفى شركاء پى‌ريزى شده به عنوان تفريع و نتيجه‌گيرى به مساله بت‌ها پرداخت
لات،
عزی و
منات كه بت‌هاى
مشرکین بودند و مشركين آن‌ها را تمثالى از
ملائکه مى‌پنداشتند و ادعا مى‌كردند كه ملائكه به طور كلى از جنس زنانند و بعضى از مشركين بعضى از بت‌ها را تمثال ملائكه بعضى ديگر را تمثالى از
انسان‌ها مى‌دانستند، چون بت‌پرستان قائل به الوهيت و ربوبيت خود بت‌ها بودند، بلكه ارباب آن‌ها را كه همان ملائكه باشد مستقل در
الوهیت،
ربوبیت، انوثيت و
شفاعت مى‌دانستند، آيات مورد بحث اشاره به حقايقى ديگر كه منتج
معاد و جزاى اعمال است دارد.
كلمات لات، عزى و
منات نام سه بت است كه
معبود عرب
جاهلیت بودند و در اينكه اين سه بت چه شكل‌هايى داشتند و در كجا منصوب بودند و هر يک
معبود كدام طايفه از عرب بود و در اينكه چه چيز باعث شد كه آن بت‌ها مورد پرستش قرار گيرند؟ اقوال علماء مختلف و متناقض است، به طورى كه به هيچ يک از آن اقوال نمى‌توان اعتماد كرد، تنها چيزى كه درباره اين بت‌ها اتفاق كلمه هست همين‌هايى است كه ما آورديم.
معناى آيه اين است كه: وقتى مطلب بدين قرار بود كه گفتيم، يعنى
دعوت پيامبر حق و گفتارش كه همه
وحی و
رسالت و از ناحيه خداى سبحان است صدق بود، پس، از لات، عزى و
منات كه سومى آن دو بت است و از ساير بت‌ها به من خبر دهيد، همان بت‌هايى كه آن‌ها را صنم‌ها و تمثال‌هاى ملائكه مى‌خوانيد، ملائكه‌اى كه مى‌گوييد دختران خدايند.
اين بت در منطقه‌اى در كنار درياى احمر، در ميان
مدینه و
مکه قرار داشت و همه اعراب براى آن احترام قايل بودند و نزد آن قربانى مى‌كردند، ولى بيش از همه دو قبيله «اوس» و «خزرج» به آن اهميّت مى‌دادند تا اينكه در سال هشتم هجرت كه سال فتح مكه بود به هنگامى كه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از مدينه به سوى مكه مى‌رفت
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) را فرستاد و آن را درهم شكست.
بت‌پرستان در نامگذارى بت‌هايشان غالبا از اسماء
خداوند استفاده مى‌كردند، منتها با علامت «تأنيث» به اين ترتيب كه «اللاّت» در اصل «اللاهه» بوده، سپس حرف «ه» ساقط شده و به صورت اللات درآمده است و نيز «عزّى» مؤنث «اعز» بوده و «
منات» از «منى اللّه الشئ» به معنى تقدير چيزى از ناحيه خدا گرفته شده است. (يا اينكه اللات را مشتق از اللّه و عزّى را از عزير و
منات را از «المنان» مى‌دانستند.)
بعضى نيز
منات را از مادّه «نوء» مى‌دانند كه عبارت بود از ستارگانى كه عرب اعتقاد داشت به هنگام طلوع آن‌ها بارانى همراه دارد و بعضى آن را از مادّه «منى» (بر وزن سعى) به معنى «ريختن خون» دانسته‌اند، زيرا خون‌هاى قربانى را در كنار آن مى‌ريختند. نام اين بت (
منات) بيش از يک‌بار در
قرآن مجید نيامده است.
به هرحال عرب تا آن اندازه براى اين بت‌ها احترام قايل بود كه نام‌هايى همچون
عبد العزّی و
عبد منات براى افراد يا براى بعضى از قبايل انتخاب مى‌كردند.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مَناةَ»، ج۴، ص۳۵۱.
