مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَثْنىٰ وَ ثُلاٰثَ وَ رُبٰاعَ:
(وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَ ثُلاَثَ وَ رُبَاعَ ...) مَثْنىٰ وَ ثُلاٰثَ وَ رُبٰاعَ:
«مثنى» در لغت به معنى «دوتادوتا» و
«ثلاث» به معنى «سه‌تا سه‌تا» و
«رباع» به معنى «چهار تا چهار تا» مى‌باشد.
چون مخاطب، همۀ مسلمانان بوده است تعبير به دوتادوتا و مانند آن شده است.
به موردی از کاربرد
مَثْنىٰ وَ ثُلاٰثَ وَ رُبٰاعَ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَ ثُلاَثَ وَ رُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ) (و اگر مى‌ترسيد كه به هنگام ازدواج با دختران
يتيم، عدالت را رعايت نكنيد، از ازدواج با آنان، چشم‌پوشى كنيد و با زنان پاک مورد علاقه خود ازدواج نماييد، دو يا سه يا چهار همسر؛ و اگر مى‌ترسيد عدالت را درباره همسران متعدّد رعايت نكنيد، تنها يک همسر بگيريد، و يا از زنانى كه مالک آنهاييد استفاده كنيد. اين كار، به ترک ظلم و ستم نزديک‌تر است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه مثنى بر وزن مفعل است و كلمه ثلاث و رباع بر وزن فعال است، و اين دو وزن (مفعل و فعال) در باب اعداد، دلالت بر تكرار ماده مى‌كند، در نتيجه معناى مثنى دو تا دو تا و معناى ثلاث سه تا سه تا و معناى رباع چهار تا چهار تا است و چون خطاب در آيه به تمامى مردم است، نه به يک نفر، لذا هر يک از اين سه كلمه را با حرف واو از ديگرى جدا كرد تا تخيير را برساند و اين معنا را افاده كند كه هر يک از
مؤمنین اختيار دارند در اين‌كه دو يا سه و يا چهار نفر همسر براى خود انتخاب كنند، از آنجا كه كل مردم در اين‌جا مخاطب مى‌باشند، عددهاى دو ، سه و چهار بايد در قالب كلماتى ادا شوند كه بيانگر تكرار است كه آن كلمات عبارتند از: مثنى ، ثلاث و رباع .
و از آنجا كه روى سخن آيه مورد بحث، به همه
مسلمانان است معنى آيه چنين مى‌شود كه شما براى دورى از ستم كردن در
حقّ دختران
يتيم، مى‌توانيد از
ازدواج آنها خوددارى و با زنانى ازدواج كنيد كه موقعيّت اجتماعى و فاميلى آنها به شما اجازه ستم كردن را نمى‌دهد و مى‌توانيد از آنها دو نفر، يا سه نفر، يا چهار نفر به همسرى خود انتخاب كنيد. منتها چون مخاطب، همه مسلمانان بوده است تعبير به دوتادوتا و مانند آن شده است.
و گرنه جاى ترديد نيست كه حداكثر
تعدد زوجات (آن هم با فراهم شدن شرايط خاصّش) بيش از چهار نفر نيست.
ذكر اين نكته نيز لازم است كه «واو» در جملۀ مورد بحث، به معنى «او» (يا) مى‌باشد نه اين كه منظور اين باشد كه شما مى‌توانيد دو همسر به اضافه سه همسر به اضافه چهار همسر كه مجموع آنها ۹ نفر مى‌شود انتخاب كنيد، زيرا اگر منظور اين بود بايد صريحا عدد ۹ ذكر مى‌شد نه به اين صورت از هم گسسته و پيچيده، به علاوه از نظر
فقه اسلام اين مسئله جزو ضروريات است كه زايد بر چهار همسر مطلقا ممنوع است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مَثْنیٰ وَ ثُلاٰثَ وَ رُبٰاعَ»، ص۳۳۰.
