|
| ||||||||||||||||||
در روزگار نادرشاه، املاک آستانه مدتی از سوی دیوان وی ضبط شد، ولی سپس برادرزاده‌اش عادل‌شاه [۱]
ناصرالدین‌شاه قاجار، سفرنامه خراسان، ص۱۴۰-۱۴۱، به کوشش محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه، تهران، سنگی، ۱۳۰۶ق.
موقوفات ضبط شده را به اضافه «یک‌صد زوج زراعتی از املاکِ مزروعیِ ابتیاعی و انتقالی خود و دولت» را مجدداً به آستانه بازگرداند و صورتی از رَقَبات موقوفه را در «طومارِ علی‌شاه» تنظیم کرد که اکنون در کتابخانه محفوظ است.در روزگار ناصرالدین‌شاه، عضدالملک نایب‌التولیه وقت نیز فهرستی از املاک و مستغلات موقوفه آستان قدس را تنظیم کرد. این طومار در همان وقت به امضای امنای آستان قدس و علمای وقت رسید. از سوی ناصرالدین‌شاه نیز فرمانی در این مورد صادر شد که در کتابخانه آستانه محفوظ است. در این میان گاهی بر اثر حوادث نامطلوب سیاسی و ضعف متولیان و یا سودجویی متصدیان، منافع و عواید حاصله از اوقاف یا خود املاک موقوفه تصرف می‌شده یا از حَیّز انتفاع ساقط می‌گردیده است. در طومارِ علیشاهی و طومارِ موقوفاتِ عضدالملک به این معنی تصریح شده است و اساساً منظور از صورت‌برداری از رقبات موقوفه نیز تلاش در جلوگیری از وقوع چنین پیش‌آمد‌ها بوده است. در چند دهه اخیر موقوفات آستان قدس تدریجاً به ثبت داده شده و برای همه آن‌ها اسناد مالکیت به نام آستان قدس صادر گردیده است. موقوفات غیرمنقول آستان قدس علاوه بر املاک کشاورزی، شامل بازار، سرا، زمین، کارخانه، بیمارستان، حمام، باغ، کاریز (قنات)، دکان و منزل نیز می‌شود. بخش عمده این موقوفات در مشهد و شهرهای خراسان و بقیه در تهران، قزوین، رشت، مازندران، آذربایجان، کرمان، اصفهان و شیراز است. مصرف موقوفات اغلب از سوی وقف‌کنندگان معلوم شده است. برخی نیز به صورت مطلق وقف شده است تا به صلاح‌دید متولی وقت به مصرف برسد. املاکی که وقف‌نامه آن‌ها از میان رفته، جزو این‌گونه موقوفات به شمار می‌آید. در بخش دیگری از موقوفات، واقفان، مصرف قسمتی از آن‌ها را معین کرده و قسمتی را در اختیار تولیت آستان قدس نهاده‌اند.
دانشنامه بزرگ اسلامی، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آستان قدس رضوی»، ج۱، ص۱۹۹. رده‌های این صفحه : حرم امام رضا | وقف
|
||||||||||||||||||
