موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد ششم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشته عباس عزّاوى محامى (متوفاى ۱۳۵۰)، پژوهشى است درباره حوادث و وقايع سياسى
عراق از زمان اشغال آن از سوى
مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط
انگلیس.
![موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین ج 1]()
اين کتاب بر اساس اسناد و مدارک معتبر، حوادث را به صورت
سال‌شمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از
سال ۶۵۶ تا ۱۳۳۵ هجرى بيان داشته است. اين اثر با سیاقی نو و بر اساس سنّت تاريخ‌نگارى با شيوه
سال‌شمار، به بیان رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان پرداخته است. با اين تفاوت كه، از تحليل و تفصيل برخوردار است. نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است. اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل:
حکومت مغول (۶۵۶-
۷۳۸ قمرى) (۱۲۵۸-۱۳۳۸ ميلادى)؛
مجلد دوّم:
حکومت حلایریان (
۷۳۸-۸۱۴ قمرى) (۱۳۳۸-۱۴۱۱ ميلادى)؛
مجلد سوم: دوران
حکومت ترکمانان،
قراقویونلو و
آق‌قویونلو (۸۱۴-۹۴۱ قمرى) (۱۴۱۱-۱۵۳۴ ميلادى)؛
مجلد چهارم: دوره اوّل
حکومت عثمانی (۹۴۱-۱۰۴۹ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد پنجم: دوره دوم حكومت عثمانى (۱۰۴۹-۱۱۶۳ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد ششم: دوره
حکومت ممالیک (۱۱۶۳-۱۲۴۷ قمرى) (۱۷۵۰-۱۸۳۱ ميلادى)؛
مجلد هفتم: دوره سوم حكومت عثمانى (۱۲۴۷-۱۲۸۹ قمرى) (۱۸۳۱-۱۸۷۲ ميلادى)؛
مجلد هشتم: پايان حكومت عثمانى(۱۲۹۸-۱۳۳۵ قمرى) (۱۸۷۲-۱۹۱۷ ميلادى).
در جلد ششم، حوادث
سال‌های ۱۱۶۳- ۱۲۴۷ هجری قمری (۱۷۴۰- ۱۸۳۱ میلادی) سرزمین
عراق، که به رویدادهای حکومت ممالیک اختصاص دارد، بازگو شده است.
این جلد نیز با مقدمه و نقد و بررسی مراجع و منابع (کتابشناسی) آغاز می‌گردد. این منابع شامل کتب عراقی، ترکی و تواریخ رسمی؛ از جمله «
واصف» به نام «
محاسن الآثار و حقائق الاخبار»، تاریخ احمد لطفی، تاریخ عاصم، تاریخ شافی زاده، اس ظفر اثر اسعد، تاریخ احمد جودت و تواریخ فارسی؛ از جمله تواریخ دولت
زندیه و
قاجاریه می‌باشد.
حکومت مملوکان در عراق رسما از ۱۱۶۳ قمری با روی کار آمدن سلیمان پاشا (۱۱۶۲- ۱۱۷۵ قمری) آغاز شد. اساس و شالوده سلطه ممالیک را
حسن پاشا و پسرش احمد پاشا زمانی که آنان را برای نظارت «بنی چری‌ها» (لشکریان مخصوص عثمانی) به کار گماشتند، بنا گذاشتند.
بعد از کتابشناسی، به بررسی رویدادهای دوران ممالیک پرداخته شده، که عناوین اصلی آن بدین قرار است:
دوران وزارت سلیمان پاشا (۱۱۶۲- ۱۱۷۵ قمری) و اقدامات او در راه توسعه مدارس و مراکز علمی و سپاهی، نظم و امنیت در دوران او، توسعه امور بازرگانی در زمان وزارت سلیمان پاشا، وزارت علی پاشا (۱۱۷۶- ۱۱۷۷) وزارت عمر پاشا (۱۱۷۷- ۱۱۸۹) محاصره
بصره توسط
کریم خان و تصرف آن (۱۱۸۹
ق)، بروز مرض
طاعون، به حکومت رسیدن سلیمان پاشای کبیر (۱۱۹۴ م،) سرکوب شورشیان؛ از جمله
شیخ خزعل، ساختن
خندق در کرخ (غرب و بغداد)، بنای مدارس، پل‌ها و قلعه‌ها،
احساء و
وهابیون، به حکومت رسیدن علی پاشا (۱۲۱۷- ۱۲۲۲
ق)، جنگ با
ایران، والیان دیگر سلیمان، پاشای کوچک (۱۲۲۲- ۱۲۲۵
ق) و سعید پاشا (۱۲۲۸- ۱۲۳۲
ق) و سرانجام داوود پاشا (۱۲۳۲- ۱۲۴۷
ق)، وقائع دوران داود پاشا (
واقعه زبیر،
واقعه صفوق، تجاوز ایران به حدود عراق)، ساختن مدارس و مراکز علمی و توسعه در زمینه بازرگانی، کشتیرانی و کشاورزی، حمله، محمدعلی میرزای قاجار به بغداد.
بعد از ذکر حوادث، نویسنده اوضاع عراق را به صورت کلی در عهد ممالیک می‌آورد: حکومت‌ها و عشایر؛ از جمله وقایع پایان،
یزیدیه، منتفق، دلیم، و... ، تشکیلات اداری و در زمان ممالیک، فرهنگ در دوران حکومت ممالیک، ارتباط با همسایگان؛ از جمله دولت زیدیه، دولت قاجار، ال سمود و
وهابیت و در پایان خاتمه قرار داد.
فهرست‌های
اعلام، شعوب و قبائل و فرق، اماکن و آثار، کتب،
الفاظ غریبه، و تصاویر به ترتیب حروف الفباء بعد از ذکر حوادث قرارداد و در پایان کتاب فهرست مطالب درج شده است.
در متن آنچه از کتب بازگو شده است، آدرس‌ها در پاورقی آمده است. در مواردی که در متن اسم اعلام یا مطلبی آمده که نیاز به توضیح داشته، این توضیحات در پاورقی گنجانده شده است.
ویکی نور، برگرفته از مقاله «موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد ۶»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۸/۳.
