موارد اعجاز علمی قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بعضی در آیات فراوانی از
قرآن کریم ادعای
اعجاز علمی کرده‌اند.
اعجاز علمی قرآن با دو نظر افراطی و تفریطی مواجه است، درحالی که برخی افراد آن را به کلی منکر شده‌اند بعضی دیگر در آیات فراوانی از قرآن کریم ادعای اعجاز علمی کرده‌اند که بخشی از آن قابل قبول، و برخی دیگر مورد نقد است؛ مهمترین موارد ادعایی اعجاز علمی در قرآن به شرح زیر است:
در آیاتی از قرآن بیان شده که خدا آسمانها را بدون ستونهای دیدنی برافراشته است: «رَفَعَ السَّمـوتِ بِغَیرِ عَمَد تَرَونَها»
، «خَلَقَ السَّمـوتِ بِغَیرِ عَمَد تَرَونَها»
برخی مفسران
آیات فوق را اشاره به نیروی جاذبه و نشانه‌ای از اعجاز علمی قرآن دانسته‌اند، زیرا کشف نیروی جاذبه را بعضی به ابوریحان بیرونی (م. ۴۴۰ ق.)
و مشهور به نیوتن در قرن هفدهم میلادی نسبت می‌دهند،
پس اشاره قرآن به ستونهای نامرئی بین کرات آسمانی نوعی رازگویی علمی و از نمونه‌های اعجاز علمی قرآن است؛ امّا باید توجه داشت که جمع بودن واژه «عَمَد»
(ستونها) می‌تواند اشاره به نیروهای متعددی باشد که نیروی جاذبه یکی از مصادیق آن است و سایر نیروها هنوز کشف نشده است.
قرآن در آیات متعددی به حرکتهای خورشید اشاره کرده که بر خلاف تصورات رایجِ در عصر نزول بوده و امروزه آن حرکات ثبت شده است.
الف. برخی مفسران از آیه «الشَّمسُ تَجری لِمُستَقَرّ لَهَـا»
حرکت انتقالی مستقیم خورشید در درون کهکشان راه شیری، یعنی حرکت طولی خورشید به سمت معین یا ستاره‌ای دور دست را استفاده کرده‌اند. در این تفسیر «لام» به معنای «الی» و «مستقر» اسم مکان است
و مفسران و صاحب نظران متعددی آن را از قرآن برداشت کرده اند
و برخی آن را اعجاز علمی قرآن می‌دانند.
ب. از همین آیه حرکت وضعی خورشید نیز استفاده شده است؛ یعنی خورشید در قرارگاهی معین به دور خود می‌چرخد. این برداشت مبتنی بر این است که «لام» به معنای «فی» باشد.
ج. درون خورشید دائماً انفجارهایی هسته‌ای صورت می‌گیرد تا انرژی، نور و گرما تولید کند؛ این انفجارها باعث زیر و رو شدن مواد مذاب داخل خورشید می‌گردد که گاهی تا کیلومترها پرتاب می‌شود.
شاید بتوان از تعبیر «تجری» در آیه ۳۸ یس
که به معنای جریان داشتن و متفاوت با «تحرک» است استفاده کرد که خورشید نه تنها حرکت می‌کند، بلکه جریان هم دارد؛ یعنی همچون آب در حال حرکت زیر و رو می‌شود. این برداشت از آیه را که مورد تایید کشفیات علمی نیز هست می‌توان یکی از موارد اعجاز علمی قرآن به شمار آورد
؛ ولی باید توجه داشت که اشارات قرآن به حرکتهای خورشید گرچه نوعی رازگویی علمی است؛ امّا در بخشی که قبلاً از کتاب مقدس گزارش شد، یعنی حرکت انتقالی دَوَرانی خورشید، اعجاز علمی نیست و تنها در بخشهایی که بر خلاف هیئت بطلمیوسی رایج در زمان نزول، بیان شده، (مانند حرکت انتقالی مستقیم، حرکت وضعی، حرکت تا زمان معین و حرکت درونی خورشید) اگر به قطعیت برسد، اعجاز علمی قرآن است.
د. نیز از آیه «فی فَلَک یَسبَحون»
؛
حرکت انتقالی دَوَرانی خورشید به همراه منظومه شمسی، یعنی حرکت دَوَرانی خورشید در مدار خود که به دور ستاره‌ای خاص یا به دور مرکز کهکشان است یا به همراه کهکشان راه شیری است که به دور خود می‌چرخد استفاده شده است،
چون «فَلَک» بر مجرای کرات آسمانی
یا مسیر دَوَرانی آنها اطلاق می‌شود.
البته این مطلب قرآن (حرکت خورشید بر مدار) بر خلاف دیدگاه هیئت بَطلَمیوسی است که در عصر نزول در محافل علمی رایج بوده و تا ۱۷ قرن بر فکر بشر سایه افکنده بود. براساس هیئت قدیم، افلاک حرکت می‌کنند و ستارگان در فلک ثابت هستند؛ ولی از آیه استفاده می‌شود که خورشید حرکت دَوَرانی دارد و در مداری شناور است.
هـ. از آیه شریفه «کُلٌّ یَجری لاَِجَل مُسَمًّی»
نیز استفاده شده که حیات خورشید تا زمان معینی ادامه دارد. این آیه بر این نظریه علمی تطبیق داده شده
که خورشید بر اثر انفجارهای هسته‌ای و سوخت مواد درونی آن، تا چند میلیارد سال دیگر عمرش به پایان می‌رسد.
در آیات متعددی از قرآن به زوجیت میوه‌ها و گیاهان و انسانها اشاره شده است
همین مضمون در آیات ۵ حجّ؛ ۱۰ لقمان؛ ۷ ق؛ ۵۳ طه و ۱۸۹ اعراف
نیز یافت می‌شود. در برخی آیات به زوجیت چیزهایی اشاره شده که انسان اطلاعی از آنها ندارد
و در برخی آیات سخن از زوجیّت همه موجودات است: «ومِن کُلِّ شَیء خَلَقنا زَوجَینِ لَعَلَّکُم تَذَکَّرون»
واژه زوج در حیوانات به نر و ماده و در غیر حیوانات به هر یک از دو چیزی که قرینه یکدیگر است، گفته می‌شود و به چیزهای مقارن،
مشابه و
متضاد نیز اطلاق می‌گردد،
ازاین رو برخی واژه زوج را درباره ذرات درون اتم (الکترون و پروتون) و نیروهای مثبت و منفی به کار برده‌اند.
بسیاری از مفسران و صاحب نظران با شگفتی، آیات فوق را از اشارات علمی قرآن به مسئله زوجیت گیاهان و زوجیّت عام موجودات،
و برخی آن را اعجاز علمی قرآن دانسته‌اند،
زیرا انسانها از قدیم می‌دانستند که برخی گیاهان همچون نخل، زوج هستند؛ امّا نظریه زوجیت عمومی را کارل لینه گیاه شناس معروف سوئدی، در سال ۱۷۳۱ میلادی ابراز کرد.
بنابراین، مردم عصر نزول از زوجیت همه گیاهان اطلاع نداشتند؛ ولی قرآن نه تنها به این مطلب، بلکه به زوجیت همه موجودات اشاره کرده که تا قرن اخیر کسی از آن اطلاع نداشت
و نوعی رازگویی قرآن است که حکایت از اعجاز علمی این کتاب مقدس دارد.
اشارات علمی قرآن در این موارد هر چند می‌تواند اعجاز علمی به شمار آید؛ امّا تطبیق آیه۴۹ ذاریات
با مواردی همچون الکترونها، پروتونها و کواکب، قطعی نیست و این موارد حداکثر ممکن است از مصادیق آیه مذکور به شمار آید.
در آیه ۲۲حجر
به بادهای زایا و باردار کننده اشاره شده است: «و اَرسَلنَا الرِّیـحَ لَوقِحَ فَاَنزَلنا مِنَ السَّماءِ ماءً» برخی در تفسیر آیه گفته‌اند: مقصود بادهایی است که گرده‌های گیاهان نر را به گیاهان ماده می‌رسانند و آنها را زایا می‌کنند،
و این آیه را نمونه‌ای از اعجاز علمی قرآن دانسته‌اند. تفسیر دیگر این است که آیه اشاره به لقاح ابرها و بارور شدن آنها دارد،
زیرا ادامه آیه که مسئله نزول باران را مطرح کرده، نتیجه لقاح ابرهاست. احمد امین این آیه را معجزه‌ای جاودانی می‌داند، زیرا منظور از آن تاثیری است که باد در اتحاد الکتریسیته مثبت و منفی در دو قطعه ابر و آمیزش و لقاح آنها دارد.
برخی نیز برآن‌اند که آیه می‌تواند اشاره به لقاح ابرها و گیاهان، هر دو باشد،
چون بخش اول آیه مطلبی کلی را می‌گوید (زایا بودن بادها) که اعم از لقاح ابرها و گیاهان است؛ ولی در ادامه، آیه یکی از نتایج این لقاح را که همان نزول باران از ابر است، یادآور می‌شود.
باید دانست که اشاره قرآن به لقاح گیاهان، اعجاز علمی آن به شمار نمی‌آید، زیرا در صدر اسلام به طور اجمال از تاثیر گرده افشانی برخی گیاهان (همچون خرما) اطلاع داشتند.
قرآن کریم در آیات متعددی از مراحل آفرینش انسان یاد کرده است. از این آیات استفاده می‌شود که زندگی انسان ۱۵ مرحله دارد:
۱. خاک (تراب و طین).
۲. آب (ماء، ماء دافق، ماءمهین).
۳. منی (نطفه).
۴. نطفه مخلوط.
۵. عَلَقه.
۶. مُضغه.
۷. تنظیم، تصویر وشکل گیری.
۸. شکل گیری استخوانها.
۹. مرحله پوشاندن گوشت بر استخوانها.
۱۰. آفرینش جنس جنین.
۱۱. آفرینش روح یا دمیدن جان در انسان و پیدایش گوش و چشم.
۱۲. تولد طفل.
۱۳. بلوغ.
۱۴. کهنسالی.
۱۵. مرگ.
این آیات نیز مشتمل بر برخی اشارات علمی است که برخی پزشکان را به حیرت آورده و آنها را دلیل اعجاز علمی، بلکه اعجاز بلاغی قرآن دانسته‌اند.
هرچند بیان هر یک از این مراحل آفرینش انسان، به تنهایی نمی‌تواند دلیل مستقلی بر اعجاز علمی قرآن باشد؛ ولی با توجه به گواهی دانشمندان بر عدم آگاهی مردم عصر نزول از نظم در این مراحل، بیان و چینش آن، نوعی رازگویی علمی است که می‌تواند اعجاز علمی قرآن به شمار آید.
بسیاری از پژوهشگران مطالب قرآن را در مورد آغاز جهان و پیدایش آن از توده‌ای گازی شکل (دخان) و به هم پیوسته که در آیات۳۰انبیا و ۱۱فصلت
به آن اشاره شده، از اخبار غیبی و اعجاز علمی آن می‌دانند، چون با نظریه انفجار بزرگ (مهبانگ)
و جدا شدن آسمان و زمین از یکدیگر و توده گازی شکل بودن، هماهنگ است.
هرچند ظاهر آیات قرآن با نظریه مشهور مهبانگ به طور شگفت انگیزی همخوان است و برخی مفسران بدان اذعان دارند
؛ امّا اعجاز علمی قرآن در این مورد پذیرفته نیست، زیرا این نظریه قطعی نیست و نظریه‌های رقیب (همچون نظریه کهبانگ و جهان پلاسما و حالت پایدار) نیز در این باره وجود دارد و در مورد آیات فوق، تفسیرها و روایات دیگری نیز هست.
برخی با طرح مسئله هفت آسمان در قرآن
مدعی شده‌اند که با توجه به کشفیات جدید علوم کیهان شناسی در صحنه کهکشانها، این گزاره نوعی اعجاز علمی قرآن را در بر دارد.
امّا با توجه به احتمالات متعددی که مفسران و صاحبنظران درباره معنای «سَبعَ سَمـوت» مطرح کرده‌اند و ابهاماتی که هنوز در مورد آسمانها و کهکشانها وجود دارد و نظریه‌های متفاوت و بالنده‌ای که هر روز ارائه می‌شود،
نمی‌توان نظری قطعی را در این باره به قرآن نسبت داد و اعجاز علمی آن را ثابت دانست.
برخی مفسران از آیه ۸۸نمل
: «وتَرَی الجِبالَ تَحسَبُها جامِدَةً وهِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ» حرکت زمین را استفاده کرده‌اند و آن را معجزه علمی دانسته‌اند.
از آیات دیگری چون۱۰زخرف و۵۳طه و۷ نباء و ۴ شمس و ۳۰ نازعات
؛
، حرکت وضعی و انتقالی زمین
و از آیات ۲۵-۲۷مرسلات؛
، حرکتهای متعدد آن استفاده شده است.
صرف نظر از اشکالاتی که به برداشتهای فوق از آیات، می‌توان گرفت، قرآن از حرکت زمین برخلاف نظریه حاکم و مشهور عصر نزول، خبر داده است، زیرا در محافل علمی عصر نزول نظریه بطلمیوس، مبنی بر سکون و مرکزیت زمین حاکم بود
و این عظمت قرآن را می‌رساند؛ ولی اعجاز علمی آن به شمار نمی‌آید، چون قبل از اسلام برخی دانشمندان، مانند فیثاغورس، فلوته خوش، ارشمیدس، استرخوس ساموسی و کلیانتوس آسوسی که قبل از بطلمیوس زندگی می‌کرده‌اند قائل به حرکت زمین بوده‌اند،
بنابراین، اعجاز در این مورد معنا ندارد.
آیات ۴۵نور
و ۳۰انبیاء
که منشا پیدایش موجودات را آب معرفی می‌کند، از دیگر معجزه‌های علمی قرآن معرفی شده
و برخی از مفسران نیز به انطباق یافته‌های علوم تجربی با این آیات اعتراف کرده اند
؛ ولی با توجه به معانی متعددی که مفسران در این آیات بیان کرده‌اند، نمی‌توان معنایی قطعی را به قرآن نسبت داد و اعجاز علمی دانست، چون ممکن است مقصود از آب در اینجا نطفه یا ماده اصلی بدن موجودات زنده یا مایع آب گونه‌ای که جهان از آن پدید آمده یا منشا پیدایش نخستین موجود باشد.
افزون بر این، قبل از اسلام نیز برخی از فلاسفه یونان (مانند تالس) اصل هستی را از آب می‌دانستند،
پس مطالب آیات فوق شگفت انگیز بوده و عظمت قرآن را می‌رساند؛ ولی اعجاز علمی آن را ثابت نمی‌کند.
در آیه ۹۰ مائده
به صراحت، نوشیدن شراب ممنوع اعلام شده: «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اِنَّمَا الخَمرُ والمَیسِرُ والاَنصابُ والاَزلـمُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّیطـنِ فَاجتَنِبوهُ لَعَلَّکُم تُفلِحون» و در آیه ۲۱۹ بقره
، به ضررهای آن اشاره شده است: «یَسـَلونَکَ عَنِ الخَمرِ والمَیسِرِ قُل فیهِما اِثمٌ کَبیرٌ ومَنـفِعُ لِلنّاسِ واِثمُهُما اَکبَرُ مِن نَفعِهِما» و در برخی آیات با اشاره از آن نهی شده است.
بسیاری از پزشکان صاحب نظر و مفسران درباره زیانهای شراب و شرابخواری مطالب زیادی نوشته و با شگفتی از قرآن یاد کرده‌اند،
زیرا قبل از اسلام شرابخواری عادتی بشری بوده، چنان که در عصر حاضر در بسیاری از کشورهای غیر مسلمان این گونه است و حتی تورات و انجیل کنونی نیز به نوعی آن را تشویق می‌کنند
؛ ولی اسلام با این پدیده زیان آور برخورد کرد که خود از خدمات اعجازآمیز قرآن به بشریت است.
می‌توان گفت که با توجه به گزارش ممنوعیت شرابخواری در ادیان قبل از اسلام،
ممنوعیت آن خدمت شگفت انگیز و تحسین آمیز قرآن به بشریت است؛ امّا اعجاز علمی به شمار نمی‌آید.
در آیه ۲۲۲
بقره به مردان دستور داده شده که در ایّام عادت ماهیانه، از نزدیکی با زنان دوری کنید و آن حالت را زیانبار معرفی می‌کند: «ویَسـَلونَکَ عَنِ المَحیضِ قُل هُوَ اَذیً فَاعتَزِلُوا النِّساءَ فِی المَحیضِ ولا تَقرَبوهُنَّ حَتّی یَطهُرنَ...» برخی از پزشکان نیز زیانهای این کار را برشمرده و با دیده اعجاب به قرآن نگریسته‌اند
و حتی آیه فوق را اعجاز علمی قرآن شمرده اند
؛ امّا با توجه به سابقه ممنوعیت آن در تورات،
نمی‌تواند اعجاز علمی منحصر به فرد قرآن باشد.
گفتنی است که درباره آیات دیگری از قرآن نیز ادعای اعجاز علمی شده است؛ مانند اعجاز واژه «صمد»
و ارتباط آن با فضای خالی درون اتمها،
صفت «لطیف»
و آفرینش موجودات ریز که با چشم دیده نمی‌شوند،
آتش درون شاخه‌های سبز درختان
،
بودن آسمان دنیا محل کرات آسمانی که بر خلاف دیدگاه هیئت بطلمیوسی بوده است،
تشبیه ضیق صدر به صعود در آسمان و تنگی نفس بر اثر کمبود هوا
و اعجاز علمی قرآن درباره اینکه کوهها همچون میخ و زره محکم، زمین را از لرزش حفظ می‌کنند.
البته این موارد قابل نقد است و از بررسی تفصیلی آنها صرف نظر می‌کنیم.
بنابراین، اعجاز علمی را می‌توان یکی از ابعاد اعجاز قرآن کریم که در یک قرن اخیر به طور گسترده مطرح شده و در موارد محدودی قابل قبول است، برشمرد، با این حال انطباق قرآن با یافته‌های جدید علوم تجربی (در مواردی که قطعی باشد) و رازگوییهای قرآن در این موارد با توجه به امّی بودن آورنده آن قابل توجه مهم و گویای وحیانی بودن قرآن کریم است.
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اعجاز قرآن/ علمی».
