• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مهذب‌الدین علی پروانه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مهذب‌الدین علی بن محمد از افراد شاخص خاندان پروانه بود، وی تباری ایرانی داشت و از مردم دیلم بود و به همین سبب، او را دیلمی خوانده‌اند.


خاندان پروانه، از خاندان‌های حکومت‌گر ایرانی‌تبار آسیای صغیر (۶۴۹-۷۰۰ق/۱۲۵۱-۱۳۰۱م)، که روزگاری به عنوان تابع دولت سلاجقه روم، و دوره‌ای دیگر به‌طور مستقل بر بخشی از آناتولی، شامل سینوپ، سامسون وجانیک، واقع در بخش میانی و غرب دریای سیاه فرمان راندند.

یکی از افراد حکومت‌گر خاندان پروانه، مهذب‌الدین‌ علی‌ بن‌ محمد نام دارد. وی تباری ایرانی داشت و از مردم دیلم بود و به همین سبب، او را دیلمی خوانده‌اند.
[۱] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۳۲۰، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
[۲] نویری احمد، نهایةالارب، ج۲۷، ص۱۱۲، به کوشش سعید عاشور و دیگران، قاهره، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
[۳] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۵، ص۲۴۹، به کوشش بیرندراتکه، ویسبادن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.    
[۴] ذهبی محمد، تاریخ الاسلام، ج۵۰، ص۲۲۶، حوادث ۶۷۱-۶۸۰ق، به کوشش عمرعبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.    
برخی از مآخذ او را کاشی (کاشانی) دانسته‌اند.
[۵] حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۴۷۸، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۳۹ش.
[۶] میرخواند محمد، روضةالصفا، ج۵، ص۷۰۲، به کوشش عباس زریاب، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۷] یونینی موسیٰ، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۲۶۸، که «کاری» در آن‌جا باید به کاشی تصحیح شود، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.    


مهذب‌الدین علی، وزیر (صاحب) غیاث‌الدین کیخسرو دوم (۶۳۴-۶۴۳ق/۱۲۳۷-۱۲۴۵م)، پادشاه سلجوقی بود.
[۸] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۳، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
[۹] UzunçarŞlı İ H، Osmanlı tarihi، ج۱، ص۱۱، Ankara، ۱۹۷۲.
[۱۰] UzunçarŞlı İ H، Osmanlı tarihi، ج۳، ص۳۲، Ankara، ۱۹۷۲.


۳.۱ - نجات دولت سلجوقی

پس از شکست غیاث‌الدین در ۱۱ محرم ۶۴۱ق/۱ژوئیه۱۲۴۳م، از بایجو نویان، سردار مغول در نزدیکی سیواس.
[۱۱] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۰، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
[۱۲] آق‌سرایی محمود، مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار، ج۱، ص۴۵، به کوشش عثمان توران، آنکارا، ۱۹۴۳م.
[۱۳] UzunçarŞlı İ H، Osmanlı tarihi، ج۱، ص۹-۱۱، Ankara، ۱۹۷۲.
[۱۴] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۱-۲۳۶، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
مهذب‌الدین به آماسیه فرار کرد و در آن‌جا شنید که مغولان قیصریه را نیز محاصره کرده‌اند. او برای جلوگیری از فروپاشی دولت سلجوقیان که بر اثر سوء سیاست و رفتار غیاث‌الدین در آستانه سقوط قرار گرفته بود، به اتفاق فخرالدین، قاضی آماسیه نزد بایجونویان رفت و از وی صلح خواست. بایجو نیز به شرط پرداخت مالیات و غرامت با صلح موافقت کرد.
[۱۵] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۴، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
آن‌گاه مهذب‌الدین با پیروزی به آناتولی بازگشت
[۱۶] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۵، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
و دولت سلجوقی را از اضمحلال نجات داد.
پس از این موفقیت، «دوات وزارت و شمشیر زرین نیابت» به نام او و صاحب شمس‌الدین، همراه با اقطاعات بسیار داده شد.
[۱۷] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۷، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
وی احتمالاً در ۶۴۹ق/۱۲۵۱م به وزرات شمس‌الدین رسید.
[۱۸] ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۸، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.


۱. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۳۲۰، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۲. ↑ نویری احمد، نهایةالارب، ج۲۷، ص۱۱۲، به کوشش سعید عاشور و دیگران، قاهره، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.    
۳. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۵، ص۲۴۹، به کوشش بیرندراتکه، ویسبادن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.    
۴. ↑ ذهبی محمد، تاریخ الاسلام، ج۵۰، ص۲۲۶، حوادث ۶۷۱-۶۸۰ق، به کوشش عمرعبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.    
۵. ↑ حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۴۷۸، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۳۹ش.
۶. ↑ میرخواند محمد، روضةالصفا، ج۵، ص۷۰۲، به کوشش عباس زریاب، تهران، ۱۳۷۳ش.
۷. ↑ یونینی موسیٰ، ذیل مرآة الزمان، ج۳، ص۲۶۸، که «کاری» در آن‌جا باید به کاشی تصحیح شود، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.    
۸. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۳، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۹. ↑ UzunçarŞlı İ H، Osmanlı tarihi، ج۱، ص۱۱، Ankara، ۱۹۷۲.
۱۰. ↑ UzunçarŞlı İ H، Osmanlı tarihi، ج۳، ص۳۲، Ankara، ۱۹۷۲.
۱۱. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۰، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۱۲. ↑ آق‌سرایی محمود، مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار، ج۱، ص۴۵، به کوشش عثمان توران، آنکارا، ۱۹۴۳م.
۱۳. ↑ UzunçarŞlı İ H، Osmanlı tarihi، ج۱، ص۹-۱۱، Ankara، ۱۹۷۲.
۱۴. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۱-۲۳۶، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۱۵. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۴، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۱۶. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۵، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۱۷. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۷، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.
۱۸. ↑ ابن بی‌بی حسین، مختصر سلجوق‌نامه ابن‌بی‌بی، ج۱، ص۲۴۸، اخبار سلاجقه روم، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران، ۱۳۵۰ش.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان پروانه»، شماره ۵۵۰۶.    




جعبه ابزار