مهار غضب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
آیات قرآن به مؤمنان توصیه شده که خشم و
غضب خود را کنترل کنند.
قدرت و توانايى
انسان بر مهار
غضب خويش:
«... وَ الْكاظِمِينَ
الْغَيْظَ ...؛
... و خشم خود را فرو مى‌برند....»
مهار خشم از سوى
مؤمنان پرهيزكار، سبب بهره‌مندى آنان از پاداشهاى الهى:
«وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ • الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمِينَ
الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ • أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ؛
و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان؛ و بهشتى كه وسعت آن، آسمانها و زمين است؛ و براى پرهيزگاران آماده شده است. همان كسانى كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى‌كنند؛ و خشم خود را فرو مى‌برند؛ و از خطاى مردم درمى‌گذرند؛ و خدا نيكوكاران را دوست دارد چنين كسانى پاداششان آمرزش پروردگار است، و باغهايى بهشتى كه از پاى درختان آن، نهرها جارى است؛ جاودانه در آن مى‌مانند؛ و چه نيكو است پاداش عمل كنندگان!»
مهار غضب از سوى
متّقین، موجب بهره‌مندى آنان از
بهشت:
«وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ • الَّذِينَ يُنْفِقُونَ ... وَ الْكاظِمِينَ
الْغَيْظَ ... • أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ؛
و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان؛ و بهشتى كه وسعت آن،
آسمانها و
زمین است؛ و براى پرهيزگاران آماده شده است. همان كسانى كه
انفاق مى‌كنند ... و خشم خود را فرو مى‌برند؛ ... چنين كسانى پاداششان آمرزش پروردگار است، و باغهايى بهشتى كه از پاى درختان آن، نهرها جارى است؛ جاودانه در آن مى‌مانند؛ و چه نيكو است پاداش عمل كنندگان!»
مهار غضب از جانب پرهيزكاران، مايه بهره‌مندى آنان از
مغفرت و آمرزش الهى:
«وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ ... أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ • ... الَّذِينَ يُنْفِقُونَ ... وَ الْكاظِمِينَ
الْغَيْظَ ... • أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ؛
و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان؛ ... و براى پرهيزگاران آماده شده است. همان كسانى كه ... انفاق مى‌كنند؛ و خشم خود را فرو مى‌برند... چنين كسانى پاداششان آمرزش پروردگار است، و باغهايى بهشتى كه از پاى درختان آن، نهرها جارى است؛ جاودانه در آن مى‌مانند؛ و چه نيكو است پاداش عمل كنندگان!»
عوامل مهار غضب که در آیات قرآن ذکر شده‌اند عبارتند از:
احسان، راهى براى فرو نشاندن خشم و غضب:
«... وَ الْكاظِمِينَ
الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛
... و خشم خود را فرو مى‌برند؛ و از خطاى مردم درمى‌گذرند؛ و خدا نيكوكاران را دوست دارد ....»
تحريك عواطف و محبّت مادرى، راهى براى فرو نشاندن خشم اهل غضب:
«وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً ... وَ أَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ قالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَ كادُوا يَقْتُلُونَنِي ... • وَ لَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ ...؛
و هنگامى كه
موسی خشمگين و اندوهناك به سوى قوم خود بازگشت،... و سر
برادر خود را گرفت و با عصبانيّت به سوى خود كشيد؛ برادرش گفت: فرزند مادرم! اين گروه، مرا در فشار گذاردند و ناتوان كردند؛ و نزديك بود مرا بكشند... هنگامى كه خشم موسى فرو نشست....»
تقوا، راهى براى فرو نشاندن غضب و گذشت از خطاهاى مردم:
«... أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ • الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمِينَ
الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ ...؛
... و براى پرهيزگاران آماده شده است. همان كسانى كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى‌كنند؛ و خشم خود را فرو مى‌برند؛ و از خطاى مردم درمى‌گذرند....»
توبه گوساله‌پرستان
بنی‌اسرائیل، عامل تسكين موسى عليه‌السلام و فرو نشستن غضب وى:
«وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً ... • وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا ... • وَ لَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ ...؛
و هنگامى كه موسى خشمگين و اندوهناك به سوى قوم خود بازگشت،... و كسانى كه گناه كردند، و بعد از آن توبه نمودند ... هنگامى كه خشم موسى فرو نشست ....»
تسكين غضب موسى عليه‌السلام پس از توبه
گوساله‌پرستان بود.
عفو و گذشت از خطاى ديگران به هنگام خشم، راهى براى مهار و تسكين غضب:
«... وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَ أَبْقى لِلَّذِينَ آمَنُوا ... • وَ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ؛
... و آنچه نزد خداست براى كسانى كه ايمان آورده بهتر و پايدارتر است... همان كسانى كه از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب مى‌ورزند، و هنگامى كه خشمگين شوند عفو مى‌كنند.»
امام خمینی نیز راهکارهایی برای مهار غضب بیان کرده است و معتقد است مهار غضب در حالت شدید و افزایش حرارت انسان به طور معمول محال است و تنها در حالت آرامش و سکون نفس می‌توان در صدد درمان و مهار آن برآمد.
ایشان دو راه عمده برای مهار کردن غضب و علاج آن بیان می‌کند:
۱- درمان علمی که با
تفکر در مبادی و مفاسد غضب می‌توان به درمان غضب و ریشه آن پرداخت؛ زیرا شدت این صفت گاهی سبب گناهان بزرگ یا هتک محرمات الهی می‌شود.
۲- درمان عملی که این‌گونه از درمان در
آثار امام خمینی با توضیح بیشتری بیان شده است. از جمله اینکه در حالت غضب تا زمانی که این حالت شدت پیدا نکرده، خود را با وسایلی مانند رفتن از محل غضب و تغییر حالت نشستن و برخاستن منصرف سازد و به ذکر خدا مشغول کند. اما در حالت آرامش و سکون نفس اساسی‌ترین راه عملی درمان غضب ناپسند خشکانیدن ماده اصلی آن است؛ زیرا با ریشه‌کن شدن آن خشم از وجود انسان رخت برمی‌بندد.
ازآنجاکه مهم‌ترین ریشه غضب
حب دنیا ست و بیشتر بیماری‌های نفسانی از قبیل حب جاه و مال و قدرت‌طلبی از آن تولید می‌شود، انسان به جهت شدت علاقه‌مندی به این امور، در صورت حاصل نشدن هر کدام از آنها، قوه غضبش به هیجان می‌آید؛ ازاین‌رو درمان قطعی آن با از میان بردن حب دنیا و حب نفس امکان‌پذیر است. ایشان داشتن همت جدی، مخالفت با هوای نفس، لعن بر
شیطان در باطن و پناه بردن به خدا را از دیگر راهکارهای درمان غضب می‌داند.
امام خمینی یکی دیگر از راه‌های درمان غضب را استفاده از عوامل بیرونی می‌داند و معتقد است از جمله راهکارهایی که برای مهار غضب مفید است ترساندن شخص از ناحیه قدرت بالاتر است؛ زیرا غضب غالباً بر افراد پایین یا مساوی ظهور می‌کند.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۱، ص۴۱۸، برگرفته از مقاله «مهار غضب». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
