مهاجران آل ابوطالب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مهاجران آل ابوطالب»، ترجمه
فارسی کتاب «المنتقله الطالبیه» است که به موضوع
انساب آل ابوطالب که به شهرهای دیگر
مهاجرت کرده و در آنجا ساکن شده و
وفات نموده‌اند و نیز معرفی شهرهای مذکور می‌پردازد.
انگیزه مولف از نگارش این اثر، معرفی آن دسته از آل
ابوطالب که در شهرهای مختلف و در کرانه‌های زمین پراکنده شده‌اند، می‌باشد. وی این کتاب را با این هدف تنظیم نموده که هر کس وانمود کند که طالبی است، با پرسش از نام وی و نام شهری که در آن می‌زیسته، بتوان به درستی یا نادرستی ادعایش در منسوب بودنش به
آل ابوطالب پی برد.
درباره زمان آغاز نگارش کتاب اطلاعی در دست نیست؛ اما به نظر می‌رسد، مولف نگارش کتاب را در سال ۴۷۱ ق. به پایان برده باشد.
کتاب دارای دو بخش است:
بخش اول، دارای مقدمه‌ای به قلم ناشر، مقدمه مصحح و مقدمه مولف و نیز بخش‌هایی به ترتیب
حروف الفبا است که ذیل هر حرف نام شهرهایی که با آن حرف آغاز می‌شوند، درج گردیده است. کتاب هچنین دارای بخشی به نام کشاف و نیز بخشی با نام استدراک می‌باشد که توسط مصحح بدان افزوده شده است.
بخش دوم کتاب حاضر، در بر گیرنده کتاب
کشف الارتیاب (در مقدمه
لباب الانساب بیهقی)، نوشته آیت‌الله
سید شهاب الدین مرعشی نجفی است. این بخش نیز خود دارای پیش گفتاری به قلم مترجم، مقدمه‌ای به خامه مولف و نیز بخش‌هایی است که به ترتیب قرون اول تا پانزدهم هجری قمری تنظیم گردیده است.
«مهاجران آل ابوطالب»، به یادکرد نام آن دسته از آل ابوطالب (
سادات) که از موطن اصلی خویش به دیگر شهرها مهاجرت کرده و در آنجا مقیم گشته و در نهایت از دار دنیا رفته‌اند و نیز یادکرد نام شهرهای مذکور بر اساس ترتیب حروف الفبا اختصاص یافته است. مثلا در حرف راء از
شهر ری نام می‌برد و از تمام کسانی از آل ابوطالب که در این شهر اقامت گزیده‌اند، نام می‌برد.
شیوه مولف در این کتاب بدین گونه است که ذیل هر یک از حروف الفبا، ابتدا از شهرهایی که نام آنها با آن حرف آغاز می‌شود، یک جا نام می‌برد، سپس از تک تک شهرها نام برده و موقعیت جغرافیایی آن را یادآور شده و پس از آن از طالبیونی که به آن شهرها مهاجرت کرده و در آن جا اقامت گزیده و وفات نموده‌اند، با ذکر نام پدر و مادر یاد می‌کند.
مولف خود در این باره می‌نویسد:
کسانی را که اندک اندک وارد
اصفهان می‌شدند و مدعی بودند که از
طالبیون هستند، از نسب هر یک جداگانه می‌پرسیدم و چنانچه او پاسخ درستی مطابق آنچه در کتب انساب و
شجره‌نامه‌ها آمده بود به من می‌داد، به این هم
قناعت نمی‌کردم تا اینکه شهر زادگاه و محل رشد خود را می‌گفت، سپس به کتاب‌های انساب مراجعه می‌کردم و شهری را که او گفته بود، سراغ می‌گرفتم و نسبت به شهری که وی بدان جا منسوب است آگاهی می‌یافتم، از وی می‌پرسیدم که آیا وی تنها در آنجا ساکن بوده و برخی از فرزندانش به شهرهای دیگر
مهاجرت کرده‌اند یا اصلا فرزندی دارد یا نه؟ به این ترتیب کتابی فراهم آوردم تا برای کسانی که می‌خواهند نام شهری را که آل ابوطالب در آن میزیسته‌اند، پیدا کنند، آسان باشد.
با این روش، به عنوان مثال اگر کسی از
طالبیون ادعا کند که شهرش
اندلس است، می‌توان در این کتاب نام این شهر و نیز نام کسی از
طالبیون را که به این شهر انتساب دارد، در حرف الف جستجو نمود تا اگر نسبت وی به آن شهر درست باشد، شرح آن را با توضیح کافی در کتاب یافته و درستی و نادرستی سخن وی را از روی آن سنجید. در مثال مذکور چنانچه نام فرد مورد نظر در ردیف افراد مقیم اندلس نباشد، سوال می‌شود که انتقال وی یا انتقال پدر یا جدش به اندلس از کدام شهر بوده، سپس به جستجوی آن شهر پرداخته تا به صحت یا عدم صحت ادعای وی وقوف یابیم.
مصصح، بخشی را به عنوان کشاف به کتاب حاضر افزوده است. در این بخش وی به توضیح نام شهرها و جاهایی که در
منتقلة الطالبیة آمده می‌پردازد. هدف وی از افزودن این بخش به کتاب آن بوده است که چه بسیار شهرها و جاهایی که
ابو اسماعیل طباطبا در
قرن پنجم هجری در کتاب خود از آنها نام برده است، دگرگون شده و یا از بین رفته و در نتیجه موقعیت آنها نامعلوم است، به خصوص شهرهایی که به کلی از بین رفته‌اند و به جای آنها شهری تازه با نامی جدید بنا گردیده است. از این رو برای تعیین اسامی آن شهرها به ویژه با توجه به تقسیمات جغرافیایی تازهای که پیش آمده، با مراجعه به کتاب‌های بلدان و رحله‌هایی که توسط پیشینیانی که روزگارشان به عصر مولف نزدیک بوده، نگاشته شده است، این کشاف تهیه گردیده تا مراجعه خوانندگان را تسهیل نماید. روش مصحح در این کشاف عبارت است از: مرتب کردن حرف اول و دوم نام شهرها و جاها بر حسب حروف الفبا، سپس دنبال کردن آن نام به ترتیبی که مولف منتقلة الطالبیه ذکر کرده است.
این کتاب در نوع خود بین کتاب‌های
نسب شناسی از لحاظ ترتیب، روش و باب بندی مقام اول را دارد. تفنن و تصنیف بر حسب شهرهایی که
طالبیون بدان‌ها وارد شده‌اند، پیش از این کتاب سابقه‌ای نداشته است.
همچنین این کتاب آکنده از تحقیقات در
انساب است که خود دلیل بر
مهارت مولف در این فن و احاطه وی به موضوع
علم انساب است. این کتاب از جمله اصول فن و ماخذ نسب شناسان به شمار می‌آید و به عنوان مرجعی مورد اطمینان در موضوع خود، از قدیم الایام، مورد توجه بوده است.
بخش دوم کتاب که با عنوان «کشف الارتیاب» به کتاب حاضر ضمیمه گشته است، در واقع مقدمه‌ای است که مرحوم
مرعشی نجفی، نسب شناس معاصر، بر «کتاب
لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب» ابوالحسن
علی بن ابی القاسم بیهقی، متوفای سال ۵۶۵ ق. نگاشته است.
در این مقدمه، مولف به یادکرد نام دویست تن از دانشمندان مشهور علم انساب و زبدگان این فن، از قرن اول تا قرن پانزدهم، با رعایت اختصار، پرداخته است.
نسخه حاضر در برنامه دربردارنده دو کتاب: مهاجران آل ابوطالب و نیز کشف الارتیاب (در مقدمه لباب الانساب بیهقی) است. کتاب اول حاوی پاورقی‌ها و تعلیقاتی به قلم مصحح کتاب آقای محمدمهدی سید حسن موسوی خرسان و فاقد فهرست‌های فنی است. کتاب دوم نیز حاوی پاورقی‌هایی به قلم مترجم می‌باشد.
این دو کتاب، در یک مجلد توسط آقای محمدرضا عطایی به
فارسی ترجمه و منتشر شده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
