منظومه برزونامه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَرزونامه، منظومه‌ای حماسی شامل حدود ۰۰۰، ۶۵ بیت درباره هنرنمایی‌ها و ماجراهای برزو
پهلوان افسانه‌ای، فرزند
سهراب.
بَرزونامه، منظومه‌ای حماسی شامل حدود ۰۰۰، ۶۵ بیت درباره هنرنمایی‌ها و ماجراهای برزو
پهلوان افسانه‌ای، فرزند
سهراب.
آنکتیل دوپرون این منظومه را به عطایی نامی نسبت داده که بلوشه او را همان
ابوالعلاء عطاء بن یعقوب کاتب رازی دانسته است. این شخص، که به نام‌های مختلف
ناکوک و
عمید عطاء و
عطاء یعقوب و
عطاء رازی معروف بوده،
شاعر دربار
غزنوی است که در ۴۷۱
یا ۴۹۱
درگذشته است. نه عوفی برزونامه را جزو آثار عطایی ذکر کرده است نه هدایت.
زبان برزونامه دارای بعضی از ویژگی‌های متون قرن پنجم است. این کتاب، که به وزن و سبک
شاهنامه فردوسی سروده شده، بلندترین منظومه حماسی پس از شاهنامه و شامل مطالب بسیاری از افسانه های ملّی ایرانی است که
فردوسی از آن‌ها استفاده نکرده است.
داستان با
سفر سهراب از
توران به قصد
جنگ با
رستم آغاز می‌شود. سهراب با زنی به به نام شهرو
ازدواج می‌کند و برای فرزندِ به
دنیا نیامده‌اش یادگاری نزد آن زن می‌گذارد. شهرو نام فرزند را برزو می‌گذارد و او را، بی آن که از
هویت پدرش آگاه باشد، بزرگ می‌کند. برزو در جوانی به
سپاه افراسیاب می‌پیوندد و مادرش را وامی دارد تا نام پدرش را به او بگوید و سپس بر آن می‌شود تا انتقام کشته شدن سهراب را از
رستم باز ستاند. افراسیاب او را با لشکری به
ایران می‌فرستد، لیکن دیری نمی‌گذرد که برزو به
دست فرامرز گرفتار و روانه
سیستان می‌شود. شهرو با خبر می‌شود و به فرار او کمک می‌کند، اما او باز به
دست رستم گرفتار می‌شود. نیا و نوه، بی آن‌که یکدیگر را بازشناسند نبرد می‌کنند و برزو تنها در آخرین دم، که شهرو او را به
رستم می‌شناساند، از
مرگ نجات می‌یابد. پس از آن به سپاه ایران می‌پیوندد و چون این خبر به افراسیاب می‌رسد،
سوسن رامشگر را، که نوازنده و
جادوگر است، برای گرفتار کردن پهلوانان ایرانی گسیل می‌دارد (رجوع کنید به
سوسن‌نامه). افراسیاب با
سپاهیان خویش سر می‌رسد، و در یک رشته نبرد و ماجرا، بیشتر قهرمانان ایرانی و تورانی که در شاهنامه از آنان یاد شده به اضافه بسیاری دیگر و همچنین دیوان و پریان و ساحران به این معرکه درمی آیند. این داستان با مرگ برزو به
دست دیوی پایان می‌یابد.
برزونامه اول بار در ۱۸۱۶ در
غرب شناخته شد؛ بخشی از آن شامل ۲۷۵ بیت را همراه با ترجمه آلمانی، به چاپ رسانید. از این منظومه، منتخب دیگری نیز به صورت ضمیمه شاهنامه چاپ ترنر مَکَن به چاپ رسیده،
اما متن کامل برزونامه، هنوز چاپ نشده است. نسخه‌های اصلی این کتاب در کتابخانه ملّی
پاریس فرهنگستان علوم
تاجیکستان،
کتابخانه
واتیکان فرهنگستان کْلوژ رومانی
و در کتابخانه دانشگاه کلمبیا در
نیویورک موجود است.
فردریش فون زوتشک، در بخشی پیرامون منابع ایرانی افسانه جام مسیح، مدعی شده است که برزونامه منبع مستقیم پارتسیفال اثر وولفرام فون اِشِنْباخ است، لاکن این ادّعا را به اثبات نرسانده است.
(۱) شاه‌حسین بن غیاث‌الدین محمد، احیاءالملوک، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۴ ش، ص ۳۰ـ۳۴ (حاوی نخستین گزارش مستقل درباره داستان برزو).
(۲) ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۲، چاپ افست تهران ۱۳۴۷ ش.
(۳) ذبیح‌الله صفا، حماسه سرایی در ایران، تهران ۱۳۶۳ ش، ص ۳۰۳ـ۳۱۰ (درباره متن و جایگاه آن در میان حماسه های پس از شاهنامه).
(۴) محمد بن محمد عوفی، لباب الالباب، چاپ سعید نفیسی، تهران ۱۳۳۵ ش.
(۵) ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، چاپ ترنر مکان، کلکته ۱۸۹۲.
(۶) رضاقلی بن محمد هادی هدایت، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ ش.
H Closs، "Convergence des sources"، in Lumiهre du Graal، ed R Nelli، Paris ۱۹۵۱، ۵۰-۶۸
(۷) (درباره نظرات فون زوتشک).
(۸) EI، sv "Barzu ¦ -na ¦ ma" (by Cl Huart- (H Massه)).
HGL Kosegarten، "Bruchstدcke aus dem persischen Heldengedichte Barsunameh"، Fundgruben des Orients، ۵ (۱۸۱۶)، ۳۰۹-۳۲۵:
(۹)) برزونامه (اولین چاپ اروپایی منتخبی از.
(۱۰) A Mirzoev، AN Boldyrev، Eds Katalog vostochnykh rukopise vols ۱-، Stalinabad ۱۹۶۰-.
M Molإ، "L'إpopإe iranienne aprهs Firdo ¦ s ¦ "، La nouvelle Clio، ۵ (۱۹۵۳)، ۳۷۷-۳۹۳
(۱۱) (درباره متن و جایگاه آن در میان حماسه های پس از شاهنامه).
A
(۱۲) Piemontese، "Imanoscritti persiano del Fondo Sbath nella Biblioteca Vaticana e un nuovo' Barzu ¦ na ¦ ma'"، Atti Della Accademia Nazionale dei Lincei Rendiconti della classe de scienze morali، storiche e filologiche، ser ۸، ۳۳، ۱۹۷۸، ۴۴۷-۴۶۴.
(درباره تفاوت‌های بین نسخ موجود در کتابخانه ملی فرانسه و کتابخانه واتیکان)
(۱۳) Il primo canto del libro di Berzu (Berzu ¦ -na ¦ meh)، Bologna ۱۸۹۹.
(۱۴) L Ringbom، Graltempel und paradies، Stockholm ۱۹۵۱، ۱۱۵، ۴۷۱ (درباره نظرات فون زوتشک).
(۱۵) V Rugarli، La gazzella di Berzu، Bologna ۱۸۸۹.
(ترجمه منتخب مذکور و سایر قطعات به نثر ایتالیایی)
(۱۶) Rustem e Berzu، Bologna ۱۸۹۲.
S de Sacy، "Vullers' Chrestomathia"، Journal des Savants (۱۸۳۴)، ۲۰۷-۲۱۸
(۱۷) (ندی بر کارهای کُزه گارتن و فولرس).
(۱۸) JA Vullers، Chrestomathia Schahnamiana، Bonn ۱۸۳۳.
(شامل چاپ دیگری از منتخب برزونامه، چاپ کزه گارتن)
Zend-Avesta، tr Anquetil Duperron، I، pt l، Paris ۱۷۷۱، DXXXVI
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۹۵۲، برگرفته از مقاله «بَرزونامه».
