منحنی‌های بی‌تفاوتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در منحنی‌های
بی
تفاوتی اقتصاددانان با مطالعه نحوه انتخاب
کالا توسط مصرف‌کننده، نظریه رفتار مصرف‌کننده را بنا نهادند. این نظریه در
اقتصاد خرد، به بررسی دو موضوع مهم انتخاب و جانشینی پرداخته و تاثیر آن را بر
تقاضا بررسی می‌کند.
نظریه رفتار مصرف‌کننده از طریق دو راه زیر بررسی می‌گردد:
در این روش درجه رضایت‌مندی هر کالا با واحدی فرضی سنجیده می‌شود و مصرف‌کننده، کالایی را انتخاب می‌کند که از لحاظ عددی (واحد فرضی)،
مطلوبیت بیشتری داشه باشد. البته اقتصاددانان، هنوز این واحد فرضی را نتوانسته‌اند، به قید عددی و ملموس درآورند.
در این روش، کالاها به صورت دسته‌بندی، نسبت به همدیگر، سنجیده می‌شوند و نحوه ترجیحات مصرف‌کننده در ترجیح دسته‌هایی از کالاها بررسی می‌گردد.
اقتصاددانان مطلوبیت و رضایت‌مندی از کالا را کیفیتی می‌دانند که سبب تمایل و خواستنی‌شدن کالا برای مصرف‌کننده می‌گردد؛ البته با توجه به اینکه یافتن محک یگانه، به عنوان‌اندازه‌گیری مطلوبیت، به علت تمایز فیزیکی کالاها و تمایز روانی افراد جامعه بسیار مشکل است، مباحث زیادی در این حوزه ذکر شده است.
قدمهای اولیه در این جهت توسط
گوسن (۱۸۵۴)،
جونز (۱۸۷۱) و
والراس (۱۸۷۴) برداشته شد؛ که مطلوبیت را به عنوان کیفیتی با قابلیت‌اندازه‌گیری، همراه با خاصیت جمع‌پذیری، برای هر کالا در نظر می‌گرفتند. آنان یک تکه نان را ۵ یوتیل (واحد فرضی‌اندازه‌گیری مطلوبیت) و دو تکه نان را ۹ یوتیل؛ یک قالب پنیر را ۲۰ یوتیل، دو قالب را ۳۵ یوتیل و... را قابل‌اندازه‌گیری دانسته و کل مطلوبیت نان و پنیر را با همدیگر قابل جمع می‌دانستند؛ یعنی مثلا دو تکه نان و دو قالب پنیر را ۴۴ یوتیل می‌دانستند.
اما روند تحول این نظریه با همراهی
اجورث (۱۸۸۱) و
ایرونیگ فیشر (۱۸۹۲) با رد نظریه جمع‌پذیری رقم خورد. از این تاریخ مطلوبیت کل، در هر دوره، منفرد در نظر گرفته شد؛ نه جمع ساده مطلوبیت‌ها. یعنی نان و قالب پنیر اول مطلوبیت ۳۰ یوتیل و نان و قالب پنیر دوم، ۱۹ یوتیل مطلوبیت داده می‌شد. سپس با تلاش‌های
ویلفرد پارتو (۱۹۰۶) این نظریه به این‌گونه اصلاح شد، که امکان جانشینی یک کالا بر کالای دیگر، با فرض ثابت ماندن میزان مطلوبیت کل وجود دارد. این تحقیقات منجر به ارائه منحنی‌های
بی
تفاوتی شد.
اقتصاددانان جهت بیان سازگاری ترجیهات مصرف‌کننده با طراحی منحنی‌های
بی
تفاوتی توانستند، مشکلات عدیده تئوری رفتار مصرف‌کننده را تبیین کنند. این منحنی‌ها، مکان هندسی نقاطی (یا مجموعه مشخص از کالاها یا ترکیباتی از کالاها) است که تمام آنها سطح مطلوبیت کل یکسانی دارند و به زبان فنی، مصرف‌کننده نسبت به انتخاب آنها
بی
تفاوت است.
هر منحنی بیانگر ترکیبی از دو کالاست؛ کالای ۱ و کالای ۲. به عنوان مثال کالای ۱، می‌تواند نان باشد و کالای ۲ نمادی از بقیه کالاها. منحنی اول، رضایت خاطر یا مطلوبیت ترتیبی (ordinal) مصرف‌کننده را مشخص می‌کند و فاقد مطلوبیت عددی یا اصلی (cardinal) است؛ که با ترکیبی از مصرف هر تعداد از کالای ۱ و ۲ از منحنی دوم، مطلوبیت کمتری دارد و بر روی هر منحنی رضایت خاطر ایجادشده در هر نقطه، با نقطه دیگر برابر است. منحنی‌های بالاتر نشانگر سطح مطلوبیت بیشتر است؛
در این حالت مصرف‌کننده و رفتار او با توجه به وضعیت درآمدی وی و انتخاب‌هایش تعیین‌کننده خواهد بود.
الف) با توجه به این فرض که مصرف‌کننده، بیشتر را به کمتر ترجیج می‌دهد، منحنی‌های
بی
تفاوتی دارای شیب نزولی‌اند؛
ب) در حالت عادی نسبت به مبداء مختصات حالت تحدب دارند؛
ج) هیچگاه همدیگر را قطع نمی‌کنند؛
د)
بی
تفاوتیهای بالاتر نشانگر لذت بیشتر هستند.
منحنی‌های
بی
تفاوتی، همیشه به صورت نسبت به مبداء مختصات، محدب نیستند؛ بلکه گاهی اوقات با توجه به نسبتی که دو کالا با همدیگر دارند به صورت‌های می‌آید.
اگر دو کالا به صورت جانشین کامل باشند، در این حالت هر یک از منحنی‌ها، به صورت خط مستقیم خواهد بود و چون دو کالا جانشین هم‌اند، اگر ما در روی هر یک از منحنی‌ها، حرکت کنیم و به هر یک از دو محور که بیانگر کالایی با قابلیت جانشینی است (کالای ۱ و ۲)، نزدیک شویم،
تفاوتی نمی‌کند. در این حالت منحنی‌های
بی
تفاوتی، شیب ثابت دارند. مثل خودکار آبی شرکت A و شرکت B، بدون
تفاوت در کیفیت.
اگر دو کالا به صورت مکمل کامل باشند و همراه همدیگر مصرف شوند، شکل منحنی‌ها به صورت زیر خواهد بود. مثل تقاضا برای دو لنگه کفش.
اگر یکی از کالاهای سبد کالایی، کالایی باشد که مصرف‌کننده علاقه به آن نداشته باشد، ولی قابلیت برقراری توازن میان دو کالا باشد، به آن "کالای بد" گفته شده است.
اگر حالت جبا این
تفاوت پیش آید، که مصرف‌کننده از کالا بدش نیاید؛ بلکه مصرف آن برایش خنثی باشد.
اگر مصرف‌کننده در یک نقطه‌ای حالت سیری داشته باشد و هر چه از این نقطه دورتر گردد در وضعیت بدتری قرار بگیرد، شکل منحنی‌ها به صورت زیر خواهند بود.
اگر کالاها به صورت ناپیوسته باشند، منحنی
بی
تفاوتی به صورت نقاط با فاصله از هم خواهد بود.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «منحنی های بی تفاوتی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۳۰.
