منتهی الآمال فی تاریخ النبی و الآل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب منتهی الامال فی تواریخ النبی والآل اثر
شیخ عباس قمی (م ۱۳۵۹ ه. .ق)، درباره زندگانی
معصومین (علیهم‌السلام) می‌باشد.
این کتاب به
زبان فارسی و درباره
تاریخ چهارده معصوم (علیهم
السّلام) از مشهورترین کتاب‌ها می‌باشد که مورد استفاده عموم بوده و در بین مردم و علماء از جایگاه والائی برخوردار است. مؤلف در این کتاب به هر
معصوم فصلی را اختصاص داده و به تفصیل بحث می‌کند.
در زندگی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به ذکر
معجزات، ایام جوانی، اوصاف و فضائل و وقایع بعد از پیامبری و
هجرت آن حضرت به ترتیب سال هجری به حوادث هر سال اشاره می‌کند. ذکر دقیق
اولاد احوال، نحوه
شهادت و زندگانی
ائمه (علیهم‌السلام) و حوادث دوران هر امام (علیه
السّلام)، از امتیازات این کتاب می‌باشد. کتاب یاد شده دو جلد بوده و در جلد اوّل از
پیامبر شروع و تا زندگی
امام حسین (علیه‌السّلام) بحث می‌کند. در دوره امام حسین (علیه
السّلام) واقعه
عاشورا را به طور دقیق با ذکر
شهدای کربلا بحث می‌نماید و در جلد دوّم به ذکر احوال سایر
معصومان می‌پردازد.
این کتاب به جهت شهرتی که در بین مردم دارد، چاپ‌های متعدد دارد. یکی از چاپ‌ها در سال ۱۴۱۲ ه.ق، در دو جلد به زبان فارسی از انتشارات هجرت منتشر شده است.
همچنین این کتاب به
زبان عربی و
اردو نیز ترجمه شده و به وسیله ناصر باقری بید هندی تحقیق و توسط انتشارات دلیل ما به چاپ رسیده است.
نیز به وسیله آقای
رضا استادی تلخیص و در چند جلد رقعی به چاپ رسیده است. به وسیله آقای امیر مراد حاصل نیز بازنویسی، ساده‌نویسی و نقاشی شده است.
با وجود آنکه این اثر، پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات، تاملات و بررسی‌های وی است، بخش مربوط به امام حسین (علیه
السّلام) و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارش‌های ضعیف، مصون نمانده است.
باب پنجم که مربوط به
امام حسین (علیه‌السّلام) است، نسبت به باب‌های دیگر، حجیم‌تر است و حدود یک پنجم کتاب را دربرمیگیرد. این باب دارای چهار مقصد و یک خاتمه است و هر مقصد دارای چندین فصل است. مقصد اول که چهار فصل است، درباره ولادت آن حضرت و برخی از مناقب وی و برخی از اخبار درباره
ثواب گریستن بر حضرت و اخباری درباره شهادت وی است. مقصد دوم که دارای هفت فصل است، به قیام آن حضرت از آغاز تا ورود به کربلا و شهادت
مسلم بن عقیل و دو کودکش پرداخته است. مقصد سوم که پنج فصل است، از ورود امام حسین (علیه
السّلام) به کربلا تا شهادتش است. مقصد چهارم که دارای دوازده فصل است، به وقایع پس از شهادت امام (علیه
السّلام) و بردن اسرا به
شام و
کوفه و خطبه‌های امام سجاد (علیه
السّلام) و
حضرت زینب و دیگران تا بازگشت اهل بیت (علیه
السّلام) به
مدینه و نیز برخی از مراثی درباره آن حضرت و نیز معرفی فرزندان امام (علیه
السّلام) پرداخته است. خاتمه درباره مطالبی از قبیل اهمیت برپایی مجالس عزاداری و انتقاد از وضعیت روضه خوانی و عزاداری و چنان که در نفس المهموم نیز نگاشته است، پند و اندرزهایی به اهل منبر و ذاکران مصائب امام حسین (علیه
السّلام) است. تاریخ پایان نگارش کتاب، شب ۲۳
رمضان سال ۱۳۵۰ قمری است.
با وجود آنکه این اثر، پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات، تاملات و بررسی‌های وی است، بخش مربوط به امام حسین (علیه
السّلام) و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارش‌های ضعیف، مصون نمانده است. از این رو برخی از گزارش‌ها همانند گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد حضرت عباس،
گزارش وداع امام (علیه
السّلام) با زنان
اهل بیت (علیه‌السّلام) ،
جریان رفتن
امام حسین (علیه‌السّلام) با اسبش کنار
شریعه فرات و تعارف کردن
آب به یکدیگر
گزارش وداع دوم امام (علیه
السّلام)،
نقل گزارش ابن شهرآشوب درباره کشته شدن ۱۹۵۰ نفر به دست امام (علیه
السّلام)
و جریان
مسلم جصاص،
از منقولات ضعیف و غیرمعتبر این کتاب هستند.
با این وجود، این اثر از آثار کم نظیر و ارزشمند در روایت تاریخ عاشوراست. از این رو از این نگاشته، استقبال بسیار شده و تاکنون چاپ‌های متعدد و گوناگونی از آن به بازار عرضه شده است. در سال‌های اخیر، یک چاپ سه جلدی با تصحیح و تحقیق آقای ناصر باقری بیدهندی، منتشر شده که بهترین چاپ است. همچنین این کتاب تاکنون دو بار به عربی ترجمه شده است؛ ترجمه نخست آن را نویسنده سوری دکتر نادر التقی، و ترجمه دوم را
سید هاشم میلانی انجام داده‌اند.
سایت اندیشه قم،برگرفته از مقاله «منتهی‌الآمال». پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۴۱_۱۴۳.
