منتخب اللطائف (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«منتخب اللطایف» اثر
رحم علی خان ایمان (متوفی ۱۲۲۶ ق)،
تذکره شاعران و عارفان فارسی زبان از عصر سامانیان تا زمان مؤلف (
صفویه ) می‌باشد که توسط حسین و مهدی علیزاده، تصحیح و تنظیم شده است. کتاب به
زبان فارسی و در نمیه اول
قرن دوازدهم هجری نوشته شده است.
در ابتدای کتاب، مقدمه مصحح و مولف آمده
و در ادامه، به ترتیب حروف الفباء، به معرفی شاعران و
عارفان فارسی زبان از عصر
سامانیان تا
قرن ۱۲، که حدودا ۲۰۷۶ نفر می‌باشند، پرداخته شده است. نویسنده در این
تذکره، شرح حال ۶۷ نفر شاعر را که معاصر او بوده‌اند، آورده و از مصاحبت برخی از آنان از قبیل
میر حمد هاشم نیز، کسب فیض کرده است. وی برای تدوین این
تذکره، به مراجع و مآخذ مختلف مراجعه نموده و بعضی احوال را که در جامع اللطایف، اثر دیگر خود، به طور مشروح نوشته، در این تالیف، کوتاه کرده است؛ بی آن که متعرض اختلاف اقوال شود.
ویژگی این کتاب در این است که حدود یک سوم از مطالب آن، مربوط به شعرای هم عصر مؤلف بوده که در منابع دیگر، کمتر نامی از آنان شنیده شده است. این کتاب به نوعی نسخه منحصر به فردی در معرفی این دسته از شاعران است. در مورد شعرای قبل از
صفویه ، این کتاب نسبت به آثار مشابه، حسن خاصی ندارد. یعنی مولف صرفا به معرفی این شاعران پرداخته و نمونه آثارشان را هم آورده است. وی در این
تذکره ، مطابق با همه
تذکره‌ها، نمونه‌هایی از آثار این شاعران را
ذکر کرده و در مورد شاعران مطرح تر، نمونه‌های خوب و برجسته‌ای از آثارشان را آورده است. این نشان می‌دهد که اگر آن دسته از شاعران که در
تذکره‌های دیگر، نامی از آنان به میان نیامده و احیانا دیوان اشعارشان از بین رفته، نمونه اشعاری که این نویسنده از آنان انتخاب کرده است، جزء بهترین شعرهای این
شاعران محسوب می‌شود. وقتی آثار شاعران مطرح در این کتاب را با دیگر منابع مقایسه می‌کنیم، متوجه این مساله می‌شویم که نویسنده در انتخاب اشعار، حساب شده و با شناخت عمل کرده است. این
تذکره در
زمان حیات مولف، مورد توجه فضلا و ادبا بوده است. مولفان هم
عصر وی، به این اثر اهمیت می‌دادند، از این رو دو نفر از
تذکره نویسان، یکی
محمد قدرت الله متخلص به شوق، پسر قبول محمد، مولف تکمله الشعراء جام جمشید و دیگری:
حسین قلی خان متخلص به
عاشق عظیم آبادی، صاحب
تذکره نشتر عشق ، فواید بسیاری از منتخب اللطایف برگرفته و مطالب کثیری بی
ذکر مآخذ، از آن استخراج کرده و در دیباچه کتاب خود، نام آن را جزو ماخذ و منابع خویش آورده‌اند. اهمیت اصلی این کتاب، در این است که نویسنده شرح حال شاعران معاصر خود را در این کتاب درج نموده و همچنین درباره شعرایی بحث کرده که در دیگر
تذکره‌ها نام آن‌ها کمتر یافته می‌شود. به علاوه در این اثر، شرح حال پاره‌ای از گویندگان مهم
زبان اردو ، درج شده و از این نظر در ردیف اولین
تذکره گویندگان اردو به شمار می‌رود. نویسنده ابیاتی که گوینده آن نامشخص بوده را یادآور شده و هرجا که با وجود اختلاف قول و روایت نمی‌توانسته استنتاجی کند، بدون اظهار نظر، هر دو طرف قضیه را پیش خوانندگان عرضه داشته و پس از نقل بیت، می‌گوید: شعر
مذکور مختلف فیه است. چون مولف به
عرفان توجه داشته و خود در جمع درویشان بوده، شرح حال عارفان و مشایخ
صوفیه را مشروح تر و مفصل تر تنظیم کرده است.
فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست نام اشخاص،
شهرها و مکان‌ها،
طوایف و
قبایل ، کتاب‌ها،
آیات قرآن و
احادیث مذکور در متن، به همراه فهرست منابع و ماخذ مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
