ممد الهمم در شرح فصوص الحكم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ممد الهمم در شرح فصوص الحکم»، شرحی است فارسی بر
فصوص الحکم شیخ اکبر، محی الدین بن عربی که حضرت استاد
حسن زاده آملی دام ظله، آن را در شهرستان آمل، حین تدریس فصوص، بر جمعی از طالبان
معرفت و کمال املا نمود و پس از گذشت سالیانی، آن را مرتب و مهیای طبع و نشر کرد.
استاد، در آخر کتاب پس از پایان یافتن ترجمه و شرح همه فصوص، فصی را به نام «فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیة» به عنوان مستدرک و متمم کتاب فصوص الحکم، اضافه فرموده است.
کتاب «فصوص الحکم»، دارای یک مقدمه و بیست و هفت فص است. استاد حسن زاده، در شرح خود بر این کتاب، ابتدا، جمله‌ای از متن را ذکر و سپس به ترجمه و شرح آن پرداخته است. فصی که استاد، خود، به عنوان مستدرک و متمم کتاب افزوده است، مشتمل بر بیست و دو موضوع می‌باشد.
هر فص از فصوص بیست و هفت گانه فصوص الحکم، به نام یکی از انسان‌های کامل است که با لفظ کلمه از وی یاد شده است. در هر فص، محور بحث، یکی از مسائل مهم قرآنی است. نخستین فص، به نام
آدم و آخرین فص، به نام
حضرت خاتم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. بیست و هفت
انسان کاملی که فص‌ها به نام آنهاست، عبارتند از: آدم،
شیث ،
نوح ،
ادریس ،
ابراهیم ،
اسحاق ،
اسماعیل ،
یعقوب ،
یوسف ،
هود ،
صالح ،
شعیب ،
لوط ،
عزیر ،
عیسی ،
سلیمان ،
داوود ،
یونس ،
ایوب ،
یحیی ،
زکریا ،
الیاس ،
لقمان ،
هارون ،
موسی ،
خالد و
محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم .
پاره‌ای از مطالب کتاب «فصوص الحکم»، با توجه به ترجمه و شرح آن، اجمالا، عبارتند از:
حمد عبد با اقسام سه گانه‌اش (حمد قولی، حمد فعلی و حمد حالی)؛ حمد خالق با اقسام سه گانه‌اش؛ بیان رؤیای مؤلف؛ فص حکمة الهیة فی کلمة آدمیة (اسم در
اصطلاح حکما و در اصطلاح عرفا، فیض اقدس و فیض مقدس، طبیعت در اصطلاح حکما، طبیعت در اصطلاح اهل
عرفان ...) ؛ فص حکمة نفثیة فی کلمة شیئیة (نفث، در
لغت ، ارسال کردن
نفس ، انواع
دعا و اقسام سائلین، جود
خداوند و دعای بندگان)؛ فص حکمة سبوحیة فی کلمة نوحیة (بحثی در معانی امکان در
فلسفه و عرفان، قلب المؤمن عرش الرحمن،
تشبیه و
تنزیه )؛ فص حکمة قدوسیة فی کلمة ادریسیة (العلو نسبتان، و من اسمائه الحسنی العلی، فعالم الطبیعة صور فی مرآة واحدة)؛ فص حکمة مهیمیة فی کلمة ابراهیمیة... فص حکمة فردیة فی کلمة محمدیة (حکمت فردیة به کلمه محمدیه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اختصاص دارد، محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اوضح دلیل بر رب خود است...) .
دو نمونه از کار مؤلف و شارح: ۱. مؤلف، در فص یکم می‌گوید: ... فاول ما القاه المالک علی العبد من ذلک، فص حکمة الهیة فی کلمة آدمیة...
شارح، می‌گوید: اول چیزی که مالک، بر این بنده، از آن کتاب، القا فرمود، فص
حکمت الهیه در باره کلمه آدمیت است. فص،
نگین انگشتر است که نام خود را بر آن حک می‌کردند و گنجینه‌ها و خزاینشان را به آن مهر می‌زدند، لذا
قلب کلمه تامه را که فص
حلقه دو قوس نزولی و صعودی است و مجمع نقوش معارف و حقایق که خلاصه و
زبده هر چیز در او منتقش است، تعبیر به فص کرده است و چون نگین، زینت است، آن گاه قلب
انسان مزین می‌شود که نقوش معارف در آن منتقش شود...
۲. مؤلف، در فص بیست و هفتم می‌گوید: انما کانت حکمته فردیة لانه اکمل موجود فی هذا النوع الانسانی و لهذا بدء به الامر و ختم فکان نبیا و آدم بین الماء و الطین ثم کان بنشاته العنصریة خاتم النبیین...
شارح، می‌گوید: حکمت فردیه از آن روی به کلمه محمدیه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اختصاص دارد که در اکملیت متفرد است، چه در نوع انسانی اکمل موجود است، لذا امر وجود به او آغاز شد که در اول،
روح او ایجاد شد و
نبوت و
رسالت بدو پایان یافت که
نبی بود و آدم بین ماء و طین بود، سپس به نشئه عنصری اش خاتم نبیین است.
از آن جا که فصوص کتاب، همگی، به مردان کامل اختصاص یافته، علامه حسن زاده، بسیار لازم و مناسب دیده‌اند که از
زنان کامل نیز سخن به میان آید، لذا فصی را به نام سرسلسله زنان کامل دوران، مردآفرین روزگار، بدر درخشان محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، همسر والای
علی مرتضی علیه‌السّلام ؛ یعنی
فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیهم ، اضافه فرموده‌اند و در آن، از مقام والا، پاکی،
عصمت ،
عظمت و... آن حضرت سخن گفته‌اند.
نرم افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
