ملامحمد بن رستم بدخشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بدخشی، محمد بن رستم، از علمای
علم حدیث و
رجال در
شبه قاره هند می‌باشد.
در ۲۱
جمادی الاولی ۱۰۹۸ در جلال‌آباد (
کابل )
افغانستان به دنیا آمد و در ۱۱۶۱، زمان سلطنت
محمد شاه (حک: ۱۱۳۱-۱۱۶۱) درگذشت.
دلیل انتساب او به بدخشان آن است که نیاکانش در آن‌جا ساکن بودند و بعدها نیای بزرگ او عبدالجلیل (متوفی ح۱۰۲۰)، که از فقهای
حنفی بود، به
هند مهاجرت کرد.
پدرش، به
علم اصول ،
کلام ،
ریاضی و
شعر و ادب احاطه داشت و کتاب‌هایی از زبان پرتغالی به فارسی و
عربی ترجمه کرد که از آن جمله از المقائیس می‌توان نام برد.
بدخشی در خانواده‌ای اهل علم و وابسته به دربار
اورنگ زیب (حک: ۱۰۶۸-۱۱۱۸) پرورش یافت.
علم حدیث را نزد شیخ مقرب الله دهلوی آموخت.
در ۲۵ جمادی الاآخرة ۱۱۱۵، به توصیه روح‌الله خان،
به دربار اورنگ زیب راه یافت.
مقام او در دربار به تدریج از منصب سه صدی (فرماندهی واحد سیصد نفری) تا شش صدی (فرماندهی واحد ششصد نفری) ترقی کرد و به مأموریت‌هایی در اوتارپرادش (۱۱۳۰) و راهون (از توابع داروک در غرب دهلی) فرستاده شد.
آثار بدخشی، که نسخه‌های خطی آن‌ها در کتاب‌خانه‌های هند و
پاکستان موجود است، عبارت‌اند از: ۱) تاریخ محمدی (تألیف: ۱۱۲۴-۱۱۶۱)،
تاریخ محمدی، مهم‌ترین کتاب او در دو جلد است که تاریخ
اسلام را از زمان
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله وسلّم تا زمان حیات بدخشی دربر می‌گیرد.
او در این کتاب از شصت منبع فارسی و عربی استفاده و خطاهای
مورخان گذشته را اصلاح کرده است.
۲) تحفةالمحبین بمناقب
الخلفاءالراشدین (۷ رمضان ۱۱۲۵)، به عربی.
۳) تراجم الحفاظ (۷ ربیع الاول ۱۱۴۶ در دهلی)، به عربی که گزیدة‌الانساب
سمعانی است و بدخشی در مواردی اطلاعات سودمند بدان افزوده است.
۴) ردالبدعة فی معتقد
اهل السنة (۱۱۱۸)، به فارسی که آن را به اورنگ زیب تقدیم کرده است.
۵) عبرت‌نامه، به فارسی روان و ساده، که در آن ضمن شرح وقایع روزانه زندگی خویش از زمان ملازمت با اورنگ زیب تا آخر حکومت فرخ سیر پادشاه ، به ذکر سلاطین و امرای معاصر خود پرداخته است.
محمد بخش‌آشوب در تاریخ محمد‌شاهی از این کتاب بهره فراوان برده و جاناتان اسکات آن را به انگلیسی ترجمه کرده است.
۶)
مفتاح
النجاء فی مناقب
آل‌العباء (۱۱۲۴ در لاهور) به عربی و شامل
احادیث موثّق و غیرموثّق
۷) نزل‌الابرار بماصح من مناقب
اهل البیت الاطهار ، به عربی که آن را برای امیرالامرا سید حسین‌علی خان حسینی بارهوی نوشته و در آن فقط از احادیث موثق استفاده کرده است.
کتابی به نام جنات‌الفردوس به زبان فارسی نیز بدو منسوب است.
(۱) محمد محسن آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) چارلز آمبروز استوری، ادبیات فارسی برمبنای تألیف استوری، ترجمه یوا برگل (به روسی)، مترجمان یحیی آرین پور، سیروس ایزدی، و کریم کشاورز، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) میرعبدالرزاق اورنگ آبادی، مآثرالامراء، کلکته ۱۸۸۸.
(۴) امتیاز علی عرشی، مقالات عرشی، لاهور ۱۹۷۰، ص ۴۳۰-۴۴۷.
(۵) فهرست کتب عربی موجوده کتب خانه ریاست رامپور، رامپور ۱۹۰۲.
(۶) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ ش.
(۷) محمد هارون، بهرام یمنی، فهرست نسخه های خطی عربی کتابخانه ندوة العلماء لکهنو، دهلی نو ۱۳۶۵ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن رستم بدخشی»، شماره۷۰۸.
