ملازمه حکم شرع و عقل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بحث از تلازم بین امر یا نهی شرع با حکم عقل به حسن یا قبح را ملازمه حکم شرع و عقل گویند.

---

ملازمه حکم شرع و عقل، یعنی این که اگر شرع به چیزی حکم کند عقل هم به همان حکم می‌کند؛
به بیان دیگر، هرگاه شارع به چیزی امر یا از چیزی نهی کند، عقل نیز به حسن یا قبح آن حکم می‌کند.

---

مشهور میان اصولی‌های شیعه آن است که میان حکم شرع و عقل ملازمه‌ای وجود ندارد، زیرا چه بسا شارع به کاری دستور می‌دهد، اما عقل قدرت درک ملاک آن را ندارد؛

۲.۱ - مثال

برای مثال، روزه آخر ماه رمضان واجب ، ولی روزه اول ماه شوال عید فطر حرام است و عقل از دست یافتن به علت این دو حکم ناتوان می‌باشد.

۲.۲ - دلیل بطلان قیاس

به همین دلیل است که علمای شیعه قیاس را در احکام شرعی باطل می‌دانند.

---

حکم عقل با حکم شرع تلازم دارد و از حکم عقل کشف می‌شود که شارع هم در آن مورد حکمی نظیر و موافق حکم عقل دارد. امام‌ خمینی با پذیرش این ملازمه معتقد است عقل هنگامی ‌که مناط تام موضوعی را ادراک می‌کند، به ‌دنبال آن پی می‌برد که حکم شرع به این موضوع تعلق دارد. ایشان در جای دیگر می‌گوید که به صرف حکم عقل در سلسله علل که به تحسین و تقبیح عقلی برمی‌گردد، الزام به انشای حکم و بیان خطاب شرعی نیست، درنتیجه حکم شرعی کشف نمی‌شود؛ زیرا جایز است که شارع به‌ همین حکم عقل اکتفا کند و خطابی طبق آن انشاء نکرده و تنها می‌توان ادعا کرد که میان عقل و محبوبیت و مغبوضیت شرعی، ملازمه وجود دارد. زمانی می‌توان گفت شارع به حکم عقل اکتفا می‌کند که حکم عقل ضروری باشد و تمام عقول آن را درک کنند، در غیر این‌ صورت، شارع می‌تواند امری مولوی خود را متوجه آن‌ حکم کند. ازاین‌رو امام‌ خمینی تاکید می‌کند اگر دلیل شرعی بر حرمت وجود داشته باشد، نمی‌توان به صرف وجود حکم عقل آن را حمل بر ارشاد کرد؛ زیرا ممکن است ملاک آن حکم شرعی قوی‌تر از درک عقل و نیازمند به تعلق خطاب شرعی باشد. امام‌ خمینی کشف عقل در سلسله علل احکام را پذیرفته و قائل است عقل می‌تواند درباره دخالت نداشتن بعضی از قیدهای خطاب‌های شرعی نظر بدهد، ازاین‌رو حق توسعه‌بخشی به ادله نقلی را برای عقل قائل شده‌ است، بلکه عقل توانایی افزودن بعضی از قیدها به ادله نقلی را هم دارد و می‌تواند نقش مخصص را ایفاء کند.

---