مقتل محمد بن سعد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقتل محمد بن سعد، از مباحث مرتبط به تاریخنگاری
عاشورا و مقتلنگاری است. این مقتل، یکی از مقاتل قرن سوم هجری و نگاشته
محمد بن سعد است.
مقتلنگاری نوعی از تاریخنگاری است که به طور خاص به شرح و بسط جزئیات
شهادت امام حسین (علیهالسّلام) و یارانش در واقعه
کربلا میپردازد. این روایتها که در ابتدا به صورت شفاهی نقل میشدند، بعدها به صورت
مکتوب نیز ثبت و ضبط شده و به عنوان "مقتل الحسین" شناخته میشوند. قرن سوم را به لحاظ تعداد مقاتل و نگاشتههای مربوط به واقعه کربلا میتوان اوج دوره مقتلنگاری و نگاشتههایعاشورایی به حساب آورد. البته نگارش مقتل نیز هم چون دیگر شاخههای علوم، تحت تاثیر فضای پدید آمده در اینقرن برای نگارش آثار مختلف، از جمله مجامع حدیثی بود. در این قرن تلاشهای ارزندهای در مقتلنگاری، هم ازسوی شیعیان و هم توسط سنّیان صورت گرفت که بعضاً دست مایه آثار بعدی قرار گرفت که در این میان، بخش بسیار اندکی به دست ما رسیده و غالب آنها از بین رفتهاند. یکی از این مقاتل،
کتاب ترجمة الامام الحسین (علیهالسّلام) و مقتله اثر
محمد بن سعد (۲۳۰ ق) میباشد.
اِبْنِ سَعْد، ابوعبدالله محمد بن سعد بن منیع مشهور به
کاتب واقدی (۱۶۸-۲۳۰ق/۷۸۴- ۸۴۵م)، مورخ و سیرهنویس مشهور
بغداد در قرن سوم هجری قمری و مؤلف
كتاب الطبقات الکبری میباشد که در ۶۲ سالگی و به سال ۲۳۰ق در
بغداد وفات یافت.
ترجمه الامام الحسین و مقتله، از دو بخش تشکیل شده است: بخش نخست آن درباره نسب، تولد، ویژگیها، فضایل و مناقب حضرت است و بخش دوم به گزارش
حادثه عاشورا از آغاز تا پایان حادثه، از جمله
شهادت حضرت پرداخته است. روش تاریخ نگاری ابن سعد، حدیثی است. از این رو او گزارشها را به صورت مسند نقل کرده و در بخش نخست، نود حدیث نقل کرده است؛ اما در بخش مقتل، نزدیک به پنجاه خبر نقل کرده که البته سند آنها، بیان نشده و تنها به چند سند کلی که در آغاز مقتل آمده، اکتفا شده است. همچنین ابن سعد، اخباری را درباره برخی از حوادث و علایم غیرطبیعی و خارق العاده آسمانی و زمینی، و نیز عقوبتها و بلاهایی که بر سر برخی از قاتلان سپاه
عمر سعد پس از حادثه عاشورا آمده، آورده است.
اگرچه روش ابن سعد در نگارش طبقات خود، آن است که به حوادث و تحولات مهم تاریخی که همزمان با زندگی اشخاص است، نپردازد، اما عظمت حادثه عاشورا، ابن سعد را واداشته است به این واقعه و
رهبر آن، بیشتر بپردازد. با این همه، وی در مواردی تنها به گردآوری و نقل گزارشها اکتفا کرده و درباره درستی یا نادرستی آنها، هیچ نظری نداده است. برای نمونه، وی بر اخبار مربوط به تبرئه
یزید از
خون شهدای کربلا و مقصر بودن
ابن زیاد تاکید کرده است.
محمد بن سعد، گزارش مهمی را ذیل شرح حال
امام حسین (علیهالسّلام) در
کتاب طبقات خود آورده است که چون چاپ نخستین آن به اهتمام برخی از خاورشناسان در لیدن از
سال ۱۹۰۴ تا ۱۹۱۷ میلادی بر اساس نسخه ناقصی چاپ شده، بسیاری از شرح حالهای آن، از جمله شرح حال
امام حسن (علیهالسّلام) و امام حسین (علیهالسّلام)، چاپ نشده است. اما در چاپ بعدی، موارد چاپ نشده از جمله شرح حال حسنین (علیهالسّلام) که در سه مجلد مستقل، چاپ شد. همچنین دو دهه پیش،
سید عبدالعزیز طباطبایی ترجمه امام حسن (علیهالسّلام) و امام حسین (علیهالسّلام) را بر اساس نسخهای که از
قرن هفتم در ترکیه نگه داری میشود، تحقیق کرد و آن را به چاپ رساند. بعدها همین بخش چاپ نشده، که شرح حال حسنین (علیهالسّلام) را نیز دربرداشت، با تصحیح محمد بن صامل سلمی با عنوان
الطبقات الکبری، الطبقة الخامسة من الصحابة، در دو جزء چاپ شد
که صفحات ۳۶۹ تا ۵۱۹ از جلد نخست آن، درباره امام حسین (علیهالسّلام) است. البته بیش از نیمی از این صفحات، حواشی مصحح
کتاب است.
پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۶۵-۶۷.